.jpg "بستن بیضه های سربازان به درخت برای آموزش + (عکس)")
تماس با ما
تماس با ما
اصول وظایف داخلی مشرانوجرگه
اصول وظایف داخلی مشرانوجرگه
بسم الله الرحمن الرحیم
فصل اول
احکام عمومی
ماده اول : اصول وظایف داخلی مشرانوجرگه به تأسی ازاحکام مندرج مواد (87، 88، 108) قانون اساسی به منظور تنظیم وظایف داخلی مشرانوجرگه نافذ گردیده است.
ماده دوم : اصطلاحات آتی دراصول وظایف داخلی مشرانوجرگه معانی ذیل را دارد:
1. اصول : اصول وظایف داخلی مشرانوجرگه.
2. طرح قانون :مسوده قانون که حسب حکم ماده (95) قانون اساسی غرض طی مراحل توسط قوه اجرائیه به مشرانوجرگه پیشنهاد گردیده باشد.
3. طرح قانون اعضا : مسوده قانون که مطابق مواد (95) و (97) قانون اساسی ازجانب اعضای یکی ازجرگه های شورای ملی افغانستان پیشنهاد شده باشد.
4. عضو(اعضا) : اعضاء مشرانو جرگه.
5. قانون اساسی:قانون اساسی جمهوری اسلامی افغانستان.
6. استجواب:طلب جواب از وزراء در ارتباط فعالیت های حکومت بروفق ماده 93قانون اساسی.
7. هیئت اداری جرگه: رئیس، نائب اول و دوم رئیس، منشی ونائب منشی مجلس مطابق ماده (87)قانون اساسی.
8. اجلاس: جلسات سالانه مشرانوجرګه بر وفق ماده (107) قانون اساسی.
9. جرگه : مشرانو جرگه.
10. شورای ملی : ولسی جرگه ومشرانوجرگه .
فصل دوم
اولین اجلاس شورای ملی
ماده سوم: رئیس دارالإنشاء بعد از اعلان رسمی نتایج انتخابات شورای ملی و تائید رئیس جمهور، اطلاعیه را برای اعضای شورای ملی مبنی بر تدویر جلسه افتتاحیه و نحوه تعین رئیس مؤقت که حاوی تاریخ و محل تدویر جلسه باشد ارسال می نماید.
در جلسه اول از میان اعضای جرگه مسن ترین شخص به حیث رئیس مؤقت جرگه تعیین میگردد.
در صورت موجودیت چندین کاندید دارای عین شرط یک عضو به حکم قرعه تعین می گردد.
دو نفر از جوان ترین اعضابحیث نائب ومنشی موقت جرګه تعيين میشوند .
بعد از تعین هیأت اداری مؤقت موضوع کتباً به رئیس جمهور از طریق دارالانشاء اطلاع داده میشود .
در خلال جلسه افتتاحیه مباحثه صورت گرفته نمی تواند.
ماده چهارم: رئیس مؤقت نمی تواند خود را برای ریاست دایمی جرگه کاندید نماید .
وظیفه رئیس مؤقت صرف اداره و نظارت از انتخاب رئیس جرگه می باشد.
ماده پنجم: اعضای شورای ملی توسط رئیس جمهور حلف آتی را بجا می آورند:
" بسم الله الرحمن الرحیم
بنام خداوند جل علی شانه سوگند یاد مینمایم که در پرتو احکام اسلامی وارزش های قانون اساسی به منظور تأمین وحدت ملی وحفظ منافع علیای کشور بدون درنظرداشت هر گونه تبعیض با کمال ایمانداری وصداقت وظایف خویش را انجام دهم."
فصل سوم
انتخاب رئیس وهیئت اداری
ماده ششم: انتخاب رئیس جرگه تحت ریاست رئیس مؤقت جرگه به رأی گیری سری ومستقیم با درنظر داشت محتویات مواد 84 و87 قانون اساسی ج.ا.ا. برای یک دوره تقنینیه به اکثریت آرای اعضای جرگه به ترتیب ذیل صورت می گیرد:
کاندیدان ریاست باید حمایت کتبی حد اقل (10) عضو را که کاندید ریاست نباشند دوساعت قبل ازمجلس به دارالإنشاء تسلیم نماید.
رئیس مؤقت جرگه لست کاندیدان مقام ریاست را قرائت وبرای هرکاندید موقع میدهد تا برای مدت پنج دقیقه صحبت نماید.
بعد ازختم صحبت ها ، رئیس مؤقت آغاز رأی گیری را اعلام می نماید.
هرگاه هیچ یک ازکاندیدان درنتیجه رأی دهی دور اول بیشتر از پنجاه فیصد آرای جرگه را بدست آورده نتواند دور دوم رأی گیری صرف بین دو کاندید که بیشترین آراء را بدست آورده دایر و شخصی برنده اعلام می گردد که بیشترین آراء را حایز گردیده است . درصورت تساوی آراء باردوم ، یک نفر به حکم قرعه تعیین میگردد.
ماده هفتم:بعد از انتخاب رئیس جرگه ، دونفر بحیث نائب اول و نائب دوم و دو نفر بحیث منشی و نائب منشی همزمان با گذاشتن چهارصندوق تحت ریاست رئیس برای مدت یکسال به اکثریت آراء اعضای جرگه انتخاب میگردد.
هرگاه کاندیدان بیش از دونفر باشند،دونفرکاندیدي که بیشترین آ راء را حایز گردیده به دور بعدی انتخابات میروند، دراین مرحله عضو که بیشترین آراء را بدست آورد،برنده اعلان میگردد.
درصورتیکه برای کرسی های مندرج این ماده، یک – یک نفر نامزد موجود باشد ، تصویب چنین نامزدی نیز به تائید اکثریت اعضای جرگه صورت می گیرد.
بعد از انتخاب هیات اداری موضوع از طریق دارالانشاء کتباً به رئیس جمهور اطلاع داده میشود
ماده هشتم:درصورت وفات،عزل،استعفا ویا ختم عضویت رئیس در مشرانو جرگه عضو دیگری برای بقیه دوره تقنینیه ، ودرصورت وفات یا استعفای یکی از نائبان یا منشیان، شخص دیگری برای تکمیل میعاد باقیمانده ازبین اعضا انتخاب می گردد.
ماده نهم : رئیس واعضای هیت اداری واعضای مجلس درشرایط ذیل به پشنهاد یک ثلث کل اعضا جرگه وتائید دوثلث اعضا پس از صدور حکم محکمه با صلاحیت عزل شده میتوانند:
1- اعمال خلاف قانون اساسی .
2- ارتکاب خیانت ملی .
3- جنایت ضد بشری .
4- مصاب شدن به مرض صعب العلاج که مانع إجرا وظیفه گردد.
فصل چهارم
تشکیلات، وظایف و صلاحیت ها
اول: تشکیلات
ماده دهم : جرگه دارای هیئت اداری، رؤسای کمیسیون ها، کمیته رؤسا و دارالإنشاء می باشد.
هیئت اداری جرگه مطابق ماده (87) قانون اساسی مشتمل است بر رئیس جرگه، نائبان اول و دوم، منشی و نائب منشی .
کمیته رؤسا در جرگه مشتمل است بر هئیت اداری رؤسای گروپ های پارلمانی و رؤسای کمیسیون های دایمی .
وزیر دولت درامور پارلمانی حسب ضرورت درجلسات این کمیته دعوت می گردد.
دوم: وظایف و صلاحیت ها
الف: وظایف رئیس جرگه قرار ذیل است:
1. ریاست جلسات عمومی جرگه و دعوت برای تدویر جلسات.
2. رهبری جریان کار جلسات.
3. رأی گیری پیرامون پیشنهادات و موضوعاتی که مستلزم رأی گیری است با اعلام نتایج آن.
4. تمثیل، اداره و حفظ حیثیت جرگه با بیطرفی کامل.
5. تأمین امنیت مقر واعضای جرگه درداخل وخارج جرگه ازطريق ارګانهاي مربوطه امنيتي .
6. امضاءتمام مکاتیب واسناد رسمی به نمایندگی ازمجلس.
7. تفسیر اصول وظایف داخلی در مطابقت با احکام قانون اساسی .
8. نظارت از ثبت و نشر مباحثات جلسات عمومی در نشریه رسمی جرگه.
9. اعمال تدابير انظبا طي بخاطر تامين نظم جلسات .
10. نظارت ازاجراأت دارالانشاء.
11.رئیس جرگه ونایبان وی حین سفررسمی به خارج کشور اجندأ سفر را به جلسه عمومی ارائه نموده ویک نفر از کمیسیون مربوط را منحیث عضو هیـأت تعین وبعد از بازگشت گزارش سفر خویش را به جلسه عمومی ارائه نمایند .
12.درتمام ملاقات های رسمی هیئت اداری با مهمانان داخلی وخارجی یک عضو از کمیسیون روابط بین المللی ویک عضو از کمیسیون مرتبط به موضوع بحث حضور داشته باشند.
13. تنظیم سفرهای داخلی وخارجی اعضا طبق لایحه جداگانه صورت میگیرد.
ب: وظایف و صلاحیت های نائبان جرگه قرار ذیل است:
1) نائب اول وظایف وصلاحیت های رئیس جرگه را درغیاب وی اجرا نموده و در حضور رئیس، اموری را که ازجانب وی به شکل کتبی برایش تفویض صلاحیت میگردد اجراء می نماید.
2) نائب دوم وظایف و صلاحیت های رئیس و نائب اول را درغیاب شان اجراء نموده و در حضور آنها اموری را که از جانب رئیس برایش به صورت کتبی تفویض صلاحیت گردیده اجراء می نماید.
3- درغیابت رئیس ونائیبان وی منشی ونائب منشی جلسه عمومی رارهبری مینماید.
ج: وظایف و صلاحیت های منشی قرار ذیل است:
1. همکاری با رئیس مجلس در پیشبرد کار جلسات.
2. تثبیت نتایج آراء.
3. ثبت جریان مجلس و تهیه راپوررسمی ازجریان جلسات به زبانهای پشتو ودری با امضای خودش وملاحظه شدرئیس جرگه.
4. ثبت ملکیت های عادی و دارایی های جرگه.
5. نظارت از پخش ونشر اخبار یومیه مشرانوجرگه .
نائب منشی به منشی مساعدت نموده و در غیاب وی وظایف و صلاحیت های وی را اجراء مینماید.
د: وظیفه کمیته رؤسا :
1ـ ترتیب برنامه های کاری وآجندای جلسات عمومی .
2ـ نظارت وکنترول بر امور مالی ونشرات بعد از گزارش کمیسیون مصئونیت وامتیازات .
ماده یازدهم: رئیس دارالإنشای جرگه بحیث مامور ملکی دررأس اموراداری واجرائیوی قرارداشته که وظایف آن درلایحه کارمندان شورای ملی درج گردیده است.
رئیس دارالإنشاء ازاجرای وظایف خویش در برابر رئیس واعضای جرگه مسئول می باشد.
رئیس دارالانشأ به موافقه هیئت اداری جرگه تعیین میگردد.
فصل پنجم
گروپ های پارلمانی
ماده دوازدهم: اعضای جرگه برمبنای اشتراک نظریات شان خود را درگروپ ها متشکل میسازند.
حداقل تعداداعضا حسب الإیجاب برای تشکیل گروپ پارلمانی درجرگه 15 نفرمی باشند.
هرعضوجرگه صرف متعلق به یک گروپ پارلمانی بوده می تواند.
ماده سیزدهم: گروپ توسط ارائه یک اعلامیه توأم با لستي که حاوی اسمای اعضا ورئیس گروپ بوده و توسط کلیه اعضا امضاء شده باشد تشکیل وبه هیأت اداری ارائه میگردد.این اسناد در نشریه رسمی جرگه نشرمی گردد.
هیچ گروپ به مقصد تمثیل منافع شخصی،محلی، مسلکی، مذهبی(فرقوی)،نژادی،قومی ولسانی تشکیل شده نمیتواند.
تغیرات در ترکیب گروپ به شمول الحاق یا استعفاء و یاهم انفصال اعضای گروپ یا رئیس گروپ از ریاست به امضای اکثریت اعضای گروپ مربوطه به هیئت اداری جرگه إخبار می گردد.
ماده چهاردهم: گروپ پارلمانی برای پیشبرد امور خویش منشی شخصی را استخدام کرده می تواند، معاش و سایر امتیازات مادی این منشی با استفاده از امکانات شخصی گروپ پارلمانی مربوطه اجراء می گردد.
ماده پانزدهم: بعد ازایجاد گروپ های پارلمانی رئیس جرگه رؤسای گروپها رابرای تقسیم کرسی های تالار
عمومی جرگه به جلسه فراخوانده ومتناسب به تعداد اعضای آنها واعضای مستقل جرگه کرسی هاي شان را تعین می نماید.
فصل ششم
کمیسیون های دايمي و کمیته های مؤقت
ماده شانزدهم :: کمیسیونهای دایمی مشرانوجرگه قرارذیل میباشند:
1- کمیسیون اقتصاد ملی، مالی وبودجه ومحاسبات عمومی ( انکشاف دهات،زراعت ومالداری ، انجو های داخلی وخارجی، تفتیش عمومی، مبارزه علیه مواد مخدرومسکرات).
2- کمیسیون اموراقوام،قبایل،سرحدات،مهاجرین وکوچی ها.
3- کمیسیون امنیت داخلی، اموردفاعی، ارگانهای محلی.
4- کمیسیون امور بین المللی .
5- کمیسیون امورتقنینی،عدلی وقضایی ( نظارت حقوقی ،حقوق بشرومبارزه با فساد اداری).
6- کمیسیون اموردینی، تحصیلات عالی، معارف ،امور فرهنگی وتحقیقات علمی .
7- کمیسیون رفاه عامه،منابع طبیعی ومحیط زیست ( صحت،کاروکارگر، تربیت بدنی ،سره میاشت واصلاحات اداری).
8- کمیسیون سمع شکایات
9- کمیسیون شوراهای ولایتی ،ولسوالی ها ومصئونیت وامتیازات اعضای جرگه .
10- کمیسیون معلولین ، بازماندگان شهدا،بیوه ها ،مسایل جنسیت وجامعه مدنی.
11ـ کمیسیون مواصلات ومخابرات(انکشاف شهری، هوانوردی ،فواید عامه،شاروالی کابل، تهیه مسکن وتهیه آب وبرق).
ماده هفدهم: لست اعضای کمیسیون ها توسط خود اعضا به هیأت اداری پشنهاد ودرجلسه عمومی جرگه تصویب می گردد. درترکیب کمی وکیفی هر کمیسیون تخصص واهمیت کارکمیسیون درجرگه مد نظر گرفته می شود.
هر عضو می تواند صرف عضویت یک کمیسیون را داشته باشد وبه اساس دعوت سایر کمیسیون های می تواند بدون داشتن حق رآی درجلسات آن اشتراک نماید ویا پشنهادات کتبی خویش را به کمیسیون موردنظر تقدیم نماید.
ماده هجدهم :
1 ـ هر کمیسیون دایمی درمشرانوجرگه متشکل ازهفت تا یازده نفر عضو می باشد.
2 ـ درصورتیکه حداقل اعضای یک کمیسیون تکمیل نگردد ،هیأت اداری صلاحیت دارد تا ازسایر کمیسیونها اعضای جدید را غرض اکمال نصاب معرفی نمایند.
3- درصورت که نصاب کمیسیون به حد اقل رسیده باشد عضوی از کمیسیون فوق نمیتواند به کمیسیون دیگر تبدیل گردد ، هر گاه نصاب کمیسیون از حد اقل بیشتر باشد عضو میتواند با موافقه هیت اداری به کمیسیون دیگر تبدیل گردد.
ماده نوزدهم : هرکمیسیون دراولین اجلاس خویش رئیس یک نفر معاون ویک نفر منشی خویش را مطابق طرزالعمل ماده (7 ) این اصول انتخاب می نماید.
1 ـ هیآت اداری صلاحيت دارد که اعضای مشرانوجرگه راطوری به یازده کمییسیون تقسیم نماید که اهلیت، مسلک، تجربه کاری وعلاقه مندی آنها را طبق بیوگرافی شان درنظر بگیرد.
2 ـ منشی جلسه لست تمام اعضای کمیسیونها را قبل از انتخابات به جلسه عمومی اعلان میدارد.
3 ـ بعد ا زاعلام لست کمیسیونها، اعضا ازبین خود یک نفر را به اتفاق آرا بحیث رئیس،یکنفررا بحیث معاون،یک نفررابه بحیث منشی تعیین می نماید، درصورت که اضافه از یکنفر برای هیأت اداری کاندید باشد، کاندیدان هیأت اداری به منظور انتخاب شدن به جلسه عمومی معرفی میشوند. هرعضویکه بیشترین آرا را بدست آورد بحیث رئیس، معاون ومنشی کمیسیون انتخاب می شود رای گیری طور مستقیم وسری صورت میگیرد.
ماده بیستم : وظایف وصلاحیت های کمیسیون هاقرارذیل میباشد:
1 ـ بررسی مسودات که توسط رئیس جرگه ارجاع می گردد
2 ـ پشنهاد تعدیلات درمورد مسودات
3 ـ معرفی مسودات.
4 ـ تهیه وتقدیم گزارشات وسفارشات به جرگه.
5 ـ تنظیم سامعین ومشاهدین.
کمیسیون ها نظر به لزوم دید خویش می توانند نهاد های اجتماعی را به شمول سازمانهای ملی وبین المللی غیر حکومتی جهت استماع به جلسات خود دعوت نمایند.
ماده بیست و یکم :
کمیسیون ها میتوانند وزراء،رؤسای کمیسیونهای مستقل وریاست های عمومی وسایر مسئولین حکومتی را راجع به موضوعات خاص دعوت و تحت پرسش قراردهند .
کمیسیونها موضوع را جهت هماهنگی به کمیته روسا اطلاع می دهند.
ماده بیست دوم :
1 ـ رئیس واعضای کمیسیونها با ید درتمامی جلسات کمیسیون طور منظم حاضرودرصورت مریضی وسایر حالات مجبره که مانع اجرای وظیفه می شود، رئیس از غیابت خویش به هیأت اداری جرگه واعضا به رئیس کمیسیون اطلاع میدهند.
2 ـ جلسات کمیسیون ها به روزهای شنبه، دو شنبه، وچهارشنبه دایرمیگردد.
نصاب جلسات کمیسیونها به حضوراکثریت اعضا تکمیل و تصامیم ان به اکثریت ارای اعضای حاضرکمیسیون اتخاذ میگردد.
ماده بیست و سوم : هرگاه یک طرح قانونی موضوعاتی را احتوا کند که در حوزه صلاحیت چند کمیسیون باشد، رئیس جرگه طرح قانون را به کمیسیونی ارجاع می نماید که موضوعات اساسی آن در حیطه صلاحیت همان کمیسیون باشد.
ماده بیست وچهارم : هرطرح پیشنهادی بعد از تصویب کمیسیون ازجانب رئیس به یکی از اعضا منحیث گزارشگر محول می گردد.
در انتخاب گزارشگر قابلیت مسلکی و کاری عضو در رابطه به خصوصیت همان طرح مدنظر گرفته می شود.
ماده بیست وپنجم : آجندای کار جلسات کمیسیون توسط رئیس کمیسیون ترتیب می گردد.
ماده بیست و ششم : کمیسیون های دایمی می توانند کمیته های مؤقت را بخاطر مسایل خاص ایجاد نمایند.
ماده بیست و هفتم : تعداد اعضای این کمیته ها در جرگه متجاوز از (نه) عضو بوده نمی تواند.
ایجاد کمیته های مؤقت و لست اعضای آن توسط جلسه عمومی جرگه تصویب مي شود.
کمیته موقت مکلف است که کارخویش را درظرف سه ماه به انجام برساند، درصورتیکه درمیعاد معینه وظیفه محوله به انجام نرسد کار کمیته صرف برای یکبار دیگر از طرف جلسه عمومی تمدید شده میتواند.
کمیته موقت رئیس کمیته را به اکثریت آرا از بین اعضای انتخاب می نماید.
ماده بیست و هشتم: رئیس جرگه می تواند درتمام کمیسیون ها و کمیته ها بصفت مشاهد شرکت کند.
فصل هفتم
آجندای جلسات عمومی جرگه
ماده بیست ونهم :آجندای جلسات عمومی جرگه مشتمل بر دو بخش ذیل می باشد:
1. جلسات مربوط به فعالیت حکومت.
2. جلسات مربوط به فعالیت جرگه.
فعالیت حکومت شامل طرح قوانین، فیصله نامه ها و سایر پیشنهادات ميباشد كه مطابق قانون اساسی از جانب حکومت توسط وزیر امور پارلمانی معرفی می گردد. فعالیت جرگه عبارت است از تمام اموریکه شامل فعالیت حکومت نمی باشد.
ماده سی ام: فعالیت جرگه توسط کمیته رؤسا تعین می گردد.
کمیته رؤسا حسب تقاضای وزیر دولت در امور پارلمانی در مورد ترتیب کار حکومت در جلسه عمومی تصمیم اتخاذ می نماید.
وزیر دولت در امور پارلمانی به نمایندگی از حکومت ارجحیت بحث روی طرح قوانین را که توسط حکومت تسوید گردیده بالخاصه معاهدات و پلان های انکشافی را در آجندای جلسات عمومی جرگه، تقاضاء می نماید.
فصل هشتم
جلسات عمومی جرگه و تنظیم مباحثات
ماده سی و یکم : مدت کار جرگه در هر سال نه ماه بوده که به دو دوره کاری چهار و نیم ماهه تقسیم می گردد.
ماده سی و دوم :جرگه جلسات عمومی خود رابه روز های یکشنبه وسه شنبه مطابق آجندا جلسه دایر می نماید. درصورت لزوم جلسات فوق العاده نیز دایر شده میتواند.
ماده سی و سوم : بروزهای پنجشنبه اعضای مشرانوجرگه باموکلبن خویش دررابطه به حل مشکلات آنها باز دید مینمایند.
ماده سی و چهارم :جلسات جرگه با تلاوت آیات مبارکه قرآن مجید آغاز می گردد.
ماده سی وپنجم : رئیس در صورت کامل بودن نصاب، جلسه را با ذکر این جمله آغاز می نماید:
" د لوی خدای (ج) په نامه غونده پيل کوو"
و ختم هر جلسه از طرف رئیس جرگه با این جمله اعلام می شود:
" بنام خداوند بزرگ جلسه راختم می نمائيم.
ماده سی وششم : هرگاه مجلس تصمیم محرمیت جلسه را اتخاذ نماید، راه های ورودی به تالار جلسه به امر رئیس جرگه مسدود می گردد. صرف رئیس دارالإنشاء و سایر ذوات (مامورین تنظیم جلسات ) که توسط هیئت اداری اجازه خاص دخول جلسه را دارند می توانند داخل جلسه شوند.
ماده سی هفتم : منشی درآغاز هر جلسه فهرست کار را قرائت می کند، هرگاه فهرست کار بر چند موضوع مشتمل باشد حق اولیت به موضوعی داده می شود که از نظر تاریخ قدامت و اهمیت داشته باشد.
ماده سی وهشتم:اعضای جرگه در اثنای اجلاس قواعد ذیل را رعایت می نمایند:
1. از بین کرسی و شخصی که صحبت می نماید عبور نمی کند.
2. سکوت را حفظ می نماید.
3. بدون کسب اجازه رئیس صحبت نمی کند.
4. از موضوع مورد بحث خارج نمی شود.
5. از استعمال کلمات مغرضانه و اصطلاحات غیر پارلمانی اجتناب می ورزد.
6. تلفن های خویش را خاموش نمایند.
7. درجریان جلسه رسمی هیچ یک از اعضا نمیتوانند،با حضور فزیکی نزد هیأت اداری جلسه را اخلال نمایند.
ماده سی ونهم : هر عضو جرگه که می خواهد اظهار نظر کند بابلند نمودن دست اجازه می خواهد ،منشی اسم او را یادداشت کرده ورئیس به نوبت برای او وقت می دهد رئیس اسم عضوی را که به او موقع صحبت می دهد ذکر نموده و عضو مذکور به سخن آغاز می نماید.
ماده چهلم : هر عضو حق دارد راجع به موضوع مورد بحث اظهار نظر نموده و درهنگام اظهار نظر ازموضوع خارج نمی شود.
هرگاه یک عضو ازموضوع خارج شود رئیس وی را متوجه موضوع می گرداند.
هرگاه صحبت کننده گفتار خود را مربوط به موضوع دانسته و به آن ادامه بدهد رئیس در این مورد با جلب توجه اعضای جرگه از عضو مذکور تقاضا می نماید تا فوراً صحبت خود را خلاصه نموده و متعاقباً به عضو بعدی اجازه صحبت می دهد.
ماده چهل ویکم: عضو صحبت کننده باید گفتار خود را در مدتیکه از طرف رئیس برایش تعین گردیده به پایان برساند.
ماده چهل و دوم: هرگاه مطلب یک عضو از طرف عضو دیگر برخلاف مرامش تعبیر شود، شخص اول می تواند بدون نوبت برای یکبار از رئیس اجازه گرفته مطلب خود را توضیح کند.
ماده چهل وسوم : اگر وزراء، رئیس و گزارشگران کمیسیون های مسئول، تقاضای صحبت را نمایند برای شان موقع داده می شود.
ماده چهل و چهارم : رئیس اختتام جلسات را در روز اخیر جلسه اعلام می نماید.
ماده چهل وپنجم : رئیس می تواند فوریت موضوع خارج آجندا را تقاضا نموده و در صورت تائید اکثریت اعضا، موضوع داخل آجندا شده و به مباحثه فوری گذاشته می شود.
ماده چهل وششم : هر عضو حق دارد درجریان مباحثه به ترتیب ذیل اعتراض اصولی خود را ارائه کند:
اعتراض کننده ،کارت سرخ را بلند نموده رئیس را مخاطب قرارداده میگوید:" اعتراض اصولی دارم" بعداً رئیس خارج از نوبت برای اعتراض کننده اجازه می دهد که درموضوع مربوطه درظرف یک دقیقه برای یکبار اعتراض خودرا اظهار نماید. سپس جرگه راجع به وارد بودن اعتراض یا نبودن آن تصمیم می گیرد .
ماده چهل وهفتم : کمیته رؤسا بحث را طوری تنظیم می نماید که گروپ های پارلمانی و اعضای مستقل ، متناسب به تعداد و حضور شان در جرگه از آن مطابق به وقت تعین شده استفاده نمایند.
ماده چهل وهشتم رؤسای گروپ های پارلمانی اسمای آنعده از اعضای شانرا که خواهان صحبت می با شند شامل لستی می نمایند که به رئیس جرگه تقدیم می شود.
مطابق آجندا لست های مذکور با مدت سخنرانی هرعضو قرائت می گردد.
رئیس درمورد تنظیم سخنرانی اعضای گروپ های پارلمانی با درنظرداشت اهمیت موضوعات، تصمیم اتخاذ می نماید.
ماده چهل نهم : اعضای گروپ های پارلمانی بیشتر از مدتیکه برای گروپ شان مقرر گردیده سخنرانی کرده نمی توانند.
اگر مدت معینه توسط اعضای گروپ به اتمام می رسد از اعضای دیگر همان گروپ برای سخنرانی دعوت نمی شود.
فصل نهم
نشرات و ناظرین
ماده پنجاهم : تمام جریانات جلسه توسط رادیو و تلویزیون بطور مستقیم نشر می شود، مگر اینکه جرگه طور دیگری تجویز اتخاذ نماید.
ماده پنجاه و یکم : جرگه نشریه مستقل خود را داشته که درآن مباحثات و تصاویب جرگه نشر می شود.
ماده پنجاه و دوم : جرگه می تواند تصامیم خود را در بعضی موارد ملی و بین المللی بصورت ابلاغیه توسط منابع نشراتی نشر کند.
ماده پنجاه و سوم : ناظرین به ترتیب آتی جلسات جرگه را تعقیب می کنند:
الف) برای ناظرین به تعداد چوکی های مخصوص کارت توزیع می شود.
ب) در توزیع کارت قدامت مراجعه مراعات می شود.
ماده پنجاه و چهارم : ناظرین آداب و اصول مجلس را رعایت کرده و به کف زدن و گفتگو نمی پردازند.
ماده پنجاه وپنجم : ناظرین اجازه ندارند تا ازمحل مخصوص شان و یا حین اقامت در داخل تالار با اعضا به گفتگو بپردازند.
فصل دهم
رأی دهی
ماده پنجاه و ششم : حق رأی دهی هر عضو یک حق شخصی است.
ماده پنجاه وهفتم : رأی گیری توسط بلند کردن دست ها یا نشستن و برخاستن، و یا توسط اوراق رأی دهی طور سری صورت می گیرد.
رأی گیری در تمام حالات علنی می باشد مگر اینکه خصوصیت موضوع سری بودن آنرا تجویز نماید.
هرگاه جرگه با مواد و موضوعات مغلق یک طرح قانون مواجه شود می تواند حسب تقاضای حکومت، رئیس و یا گزارشگر کمیسیون مربوطه در مورد بطور جداگانه رأی گیری نماید، در سایر حالات رئیس می تواند در مشوره با حکومت و کمیسیون مربوطه در مورد رأی گیری جداگانه تصمیم اتخاذ نماید.
ماده پنجاه و هشتم: درصورت بروز شک در مورد رأی گیری توسط بالاکردن دست، رئیس از اعضای جرگه تقاضای رأی گیری بوسیله نشستن و برخاستن را می نماید و در صورت تکرار شک، رأی گیری توسط ورق رأی دهی و انداختن ان در صندوق ها بطور علنی صورت می پذیرد. درهنگام رأی گیری به هیچ کس اجازه صحبت داده نمی شود.
ماده پنجاه ونهم : اعضای مشرانو جرگه شخصاً ورق رأی خویش را در صندوق رأی انداخته که توسط منشی های جرگه به همکاری مؤظفین خدمات داخلی نظارت می شود. ورق سبز رأی موافق، سرخ رأی مخالف و سفید رأی ممتنع می باشد.
هرعضو بیشترازیک رأی رادرصندوق انداخته نمیتواند.
قبل ازآغاز رأی دهی، رئیس بسته شدن صندوق ها را به این الفاظ اعلام می نماید:
" صندوق ها بسته شود"
به دنبال آن صندوق های رأی دهی به محضر اعضای جرگه قرار گرفته و رئیس باز شدن صندوق ها را با این الفاظ اعلام می دارد:
" صندوق ها باز شود"
در جریان باز کردن صندوق ها به احدی اجازه صحبت داده نمی شود.
رئیس جرگه نتیجه رأی گیری را که توسط منشی ها شمارش شده اعلام می نماید.
ماده شصتم :هرگاه مطابق احکام قانون اساسی تصویب یک موضوع ایجاب اکثریت مطلق رانماید،محاسبه اکثریت برویت کرسی های که به روز رأی دهی بالفعل پٌر می باشد صورت می گیرد.
درصورت تساوی آراء رأی رئیس تعین کننده می باشد.
نتیجه رأی گیری توسط رئیس به این الفاظ اعلام می گردد:
" مشرانو جرگه فیصله نمود" و یا
" مشرانو جرگه فیصله ننمود".
نتایج رأی گیری ثبت گردیده و سپس نشر می گردد.
ماده شصت و یکم : حینیکه یک موضوع به اکثریت آرا در جلسه عمومی و یا جلسه کمیسیون به تصویب می رسد رای گیری مجدد درهمین موضوع مجاز نمی باشد .
فصل یازدهم
حضور وغیاب
ماده شصت و دوم : اعضا ء مکلف به حضور در جلسات عمومی و جلسات کمیسیون هامی باشند. در صورت داشتن عذر موجه رئیس جلسه را در جریان قرار دهند.
ماده شصت و سوم : عضو قبل از اعلام اختتام رسمی جلسه توسط رئیس جرگه یا کمیسیون – جلسه را ترک کرده نمی تواند ، به استثنای حالت اعتراض.
ماده شصت وچهارم: جلسات عمومی وجلسات کمیسیونهای مشرانوجرگه درفصل گرما ساعت 9 قبل ازظهر ودرفصل سرما ساعت10قبل از ظهر دایرمیگردد
دراغازجلسه نام عضوی که درجلسه حضورنیافته است وازعدم حضورشان قبلا اطلاع کتبی داده باشد باذکرعذر ان قرائت میگردد.
هرگاه عضو بدون عذرمعقول واطلاع قبلی به هیات اداری وکمیسیونهای مربوطه درجلسات عمومی وجلسات کمیسیونها حضورنیابد، اسم شان درجلسه قرائت وموضوع غیاب شان از طریق رسانه های جمعی به اطلاع عامه رسانیده میشود.
ماده شصت و پنجم : در صورت غیابت متواتر در طول یکماه ، عضو مستحق معاش و سائر امتیازات همان ماه نمیگردد.
ماده شصت و ششم : هر گاه غیابت عضوی بیشتر از یکماه دوام نماید موضوع از طرف هئیات اداری به مجلس پیشنهاد ، تا در مورد و ی تصمیم مقتضی اتخاذ نمایند.
ماده شصت و هفتم : هر گاه برای عضو ضرورتی پیش آید که ایجاب غیابت الی بیست روز را نماید رئیس جرگه می تواند برایش رخصت اعطاء نماید.
ماده شصت و هشتم : هر گاه غیابت به سبب مریضی باشد عضو بعد از صحت یابی تصدیق صحی را به کمیسون مصونیت و امتیازات غرض طی مراحل بعدی ارائه نماید.
ماده شصت و نهم : درصورتیکه عضو بصورت منظم در جلسات عمومی و جلسات کمیسیون مربوطه حاضر و وظایف خویش را به وجه احسن انجام دهد بعد از تائید کمیسیون مصونیت و امتیازات از طرف رئیس جرگه مورد تمجید معنوی قرار میگیرد.
ماده هفتادم :
1- ترتیب و ثبت حاضری اعضا در جلسات عمومی توسط منشی مجلس و در جلسات کمیسیون ها توسط منشی های کمیسیون ها تنظیم میگردد.
1- لست حضور و غیاب اعضا ء در جلسات عمومی و جلسات کمیسون ها توسط منشی های مربوط غرض اجرای حق الحضور رسما به دارالا نشاء ارسال میگردد.
فصل دوازدهم
تدابیر انظباطی
ماده هفتادو یک : هرگاه یک عضو در جریان صحبت بالای سخنان بی ربط خویش کماکان اصرار ورزیده و یا مکرر صحبت نماید، رئیس جرگه بعد از جلب توجه اعضای جرگه دستور قطع صحبت وی را می دهد.
بر اساس هدایت رئیس جرگه جریان صحبت این عضو درنشریه رسمی مشرانوجرگه نشر نمی گردد.
ماده هفتاددوم: به عضو که رفتار او مخالف مقررات جرگه بوده باشد یا سبب بی نظمی مشهود گردد، بار اول از طرف رئیس به او توصیه میشود، باردوم اخطار و بارسوم از جلسه اخراج گردیده و مکلف به اطاعت از آن می باشد.
عضو اخراج شده نمی تواند جریان متباقی جلسه همان روز را دنبال نماید.
ماده هفتادو سوم: رئیس برای حفظ نظم مجلس عنداللزوم، تعلیق اشتراک یک عضو را در جلسات بخاطر کارشکنی عمدی و متداوم در کار های مجلس، نقض مقررات موضوعه مجلس، حمله لفظی اهانت آمیز بالای رئیس جمهور و یا حمله فزیکی بالای همکاران و اعضای حکومت برای یک دوره معین که متجاوز از یک ماه نباشد به هیئت اداری پیشنهاد می نماید.
عضو مذکور پس از صدور فیصله هیئت اداری وتائید جرگه بلامعطلی از حریم جرگه اخراج می گردد.
ماده هفتاد وچهارم:عضوي که در جلسات کمیسیون مرتکب نقض احکام مندرج این فصل می گردد آثار مرتب مواد مندرج (71) و (72) این اصول بالای او تطبیق می گردد.
ماده هفتادوپنجم: هرگاه عضو مذکور قبل از اتمام موعد معینه بخواهد عُنفاً به مجلس داخل شود از دخولش به مجلس ممانعت بعمل آمده و موعد مذکور به تصمیم رئیس جرگه مضاعف می گردد.
هرگاه عضو ازتطبیق فیصله رئیس امتناع ورزد، رئیس جلسه را به تعویق انداخته بعد ازمشوره با هیئت اداری تصمیم مقتضی را اتخاذ می نماید.
فصل سیزدهم
مراحل قانونگذاری
1) معرفی یک طرح قانونی.
ماده هفتاد وششم: طرح قانون پیشنهاد شده حکومت پس از تصویب ولسی جرگه مطابق ماده 97 قانون اساسی از طرف مشرانو جرگه پس از ارزیابی تصویب ویا رد میشود .
مشرانو جرگه صلاحیت دارد طرح یک قانون را توسط ده نفر از اعضای خویش با انضمام یادداشت توضیحی مبنی بر ضرورت طرح قانون و امضای اعضای پیشنهاد کننده مطابق ماده 97 قانون اساسی درفهرست کار مجلس شامل نماید .
ماده هفتادو هفتم: طرح قانون معرفی شده توسط حکومت یا اعضای جرگه در جلسه عمومی ثبت، طی مراحل و اعلام می گردد.
هنگامیکه جرگه جلسه نداشته باشد یادداشت طی مراحل و در نشریه رسمی مشرانو جرگه نشر می گردد.
ماده هفتاد وهشتم : حین معرفی یک طرح قانون، حکومت، رئیس کمیسیون، سران گروپ های پارلمانی و یا ده نفر از اعضای مشرانو جرگه می توانند برای طی مراحل طرح تقاضای فوریت نمایند.
تقاضای مذکور در صورتیکه از جانب اکثریت جرگه و یا کمیسیون که طرح تحت رسیدگی آن قرار دارد تصویب شود، بدون نوبت درج آجندای مجلس می گردد.
ماده هفتادو نهم : طرح قانون اعضا باید قبل از اینکه به کمیسیون مربوطه ارجاع گردد از جانب یک بر پنجم اعضای جرگه تائید شود.
ماده هشتادم: طرح قانون حکومت و طرح قانون اعضا بعد از تائید و معرفی شامل آجندای جرگه می گردد
حین معرفی یک طرح قانون تازمانیکه حکومت دلایل معرفی طرح و گروپ های پارلمانی موضع خود را ابراز نکنند هیچگونه مباحثه صورت گرفته نمی تواند و رئیس طرح مذکور را بعد از معرفی به کمیسیون مربوطه ارجاع می دارد.
2) طی مراحل طرح قانون در کمیسیون های مؤظف.
ماده هشتاد یکم: برای هر طرح قانون در کمیسیون یک گزارشگر تعین می گردد. گزارشگر گزارش خویش را در خلال میعاد معینه مطابق آجندا ارائه، طبع و توزیع می نماید.
هرگاه گزارش به موقعش توزیع نه گردد بحث در اجلاس عمومی بدون این گزارش صورت می گیرد.
درگزارش تصویب، رد یا تعدیل طرح قانون سفارش می گردد.
تعدیلات توسط گزارشگر،اعضای کمیسیون ها، یا اعضای جرگه بیست و چهار ساعت قبل از شروع بحث در جلسه عمومی پیشنهاد می شود و درصورت که توسط کمیسیون پذیرفته شود ضمیمه گزارش می گردد.
ماده هشتاد دوم :حکومت وترتیب کننده گان طرح قانون اعضا حسب تقاضای کمیسیون درمورد طرح مربوطه توضیحات می دهند.
3) طی مراحل طرح قانون در اجلاس عمومی.
ماده هشتاد سوم : مباحثات روی طرح قانون با استماع از حکومت آغاز گردیده و با ارائه راپور گزارشگر ادامه می یابد.
به استثنای بحث که مطابق مواد (45) و (46) این اصول تنظیم شده، به آنعده اعضای که اسمای شانرا درلست مباحثات عمومی ثبت نموده اند موقع صحبت داده می شود.
ماده هشتادچهارم : بعد ازختم بحث عمومی در باره هر ماده بالنوبه بحث و رأی گیری صورت می گیرد.
وزراء، رئیس، گزارشگر کمیسیون و اعضا نمی توانند بیش از پنج دقیقه در رابطه به مواد و فقرات مربوط طرح قانون یا پیرامون مواد و فقرات موجود مربوط تعدیلات یا مواد و فقرات جدیدی که در شکل تعدیلات تقدیم شده صحبت نمایند.
ماده هشتاد پنجم : تعدیل وقتی قابل قبول است که صرف بصورت کتبی تسلیم داده شده باشد و حداقل توسط یک عضو امضاء ودرجرگه یاکمیسیون طی مراحل شده باشد.
ماده هشتادششم : هرگاه عضو که پیشنهاد تعدیل را نموده است در جلسه مباحثه پیرامون تعدیل پیشنهاد شده حاضر نباشد، می تواند عضو دیگر را به نیابت از خود بعد از تائید رئیس جرگه به جلسه معرفی نماید.
ماده هشتادهفتم : یک تعدیل وقتی قابل قبول می باشد که صرف با یک ماده یا فقره یا متن مکمل طرح قانون مربوط باشد.
مواد متبادل طرح قوانین که تحت بحث قرار دارد تعدیل آن ماده به ماده معرفی می گردد.
ماده هشتاد هشتم : برای بحث پیرامون تعدیلات در جرگه مراحل ذیل طی می گردد:
1) ملاحظه شد رئیس.
2) غور و مداقه کمیسیون ذیربط.
3) ارائه نظریات پیشنهاد کننده تعدیلات.
ماده هشتادنهم :تعدیلات متضاد به ترتیب ذیل تحت بحث قرار می گیرد:
1) عدول زیاد ازمتن اصلی.
2) قسمت های متضاد.
3) قسمت های قابل درج.
4) قسمت های قابل اضافت.
تعدیلات که توسط حکومت یا کمیسیون مسئول پیشنهاد می شود در مقابل تعدیلات تحت بحث قرار داده می شود که به مقصد مشابه توسط اعضا مطرح گردیده است. در چنین تعدیلات رأی گیری انفرادی صورت می گیرد.
ماده نودم: بعد از آنکه آخرین ماده یا فقره تعدیل شده در معرض رأی گیری قرار گرفت، شکل تعدیل شده و متن مکمل طرح قانون در معرض رأی گیری نهایی قرار می گیرد.
قبل از رأی گیری به اعضا اجازه صحبت پیرامون تشریحات رأی شان داده می شود. هیچ عضو نمی تواند بیشتر از پنج دقیقه صحبت نماید.
در ختم رأی گیری رئیس در مورد ختم مجلس تصمیم اتخاذ می نماید.
ماده نود ویکم : هرگاه حکومت طرح را که قابل تعدیل نباشد به جرگه تسلیم نماید، رئیس چنین طرح را مستقیماً در معرض رأی دهی قرار می دهد.
ماده نود ودوم : اگر مشرانو جرگه طی (15) روز بعد از تسلیمی طرح قانون حکومت، غور و مداقه خویش را به انجام نرساند، رئیس طرح قانون مکمل را با تعدیلات که تا اکنون پذیرفته شده قبل از تکمیل میعاد معینه در معرض رأی گیری نهایی قرار می دهد.
فصل چهاردهم
ارتباط بین ولسی جرگه ومشرانو جرگه
ماده نود سوم: متن طرح قانون که توسط یک جرگه تصویب شده به جرگه دیگر تسلیم داده می شود.
هرگاه طرح قانون حکومت توسط ولسی جرگه رد گردد، مشرانو جرگه بالای متن طرح قانون که از جانب حکومت ارایه شده غور می نماید. هرگاه طرح قانون اعضا از جانب جرگه مربوطه شان رد گردد، چنین طرح در آجندای مجلس درج شده نمی تواند.
ماده نود وچهارم : هرگاه یک جرگه مصوبه جرگه دیگر را رد نماید برای رفع اختلاف، هیئت مشتمل از هر دو جرگه به تعداد مساوی تعین می گردد. اعضای هیئت مختلط به پیشنهاد کمیسیون مربوطه و تصویب جلسه عمومی تعین می گردند.
ماده نود وپنجم : اولین جلسه هیئت مختلط تحت ریاست مسن ترین عضو هیئت جهت انتخاب رئیس و معاون آن دایر می گردد.
هیئت، رئیس و معاون خویش را به ترتیب که رئیس از یک جرگه و معاون از جرگه دیگر باشد با رعایت مواد مندرج این اصول انتخاب می نماید. هیئت مختلط مباحثات خود را در مورد طرح پیشنهادی مطابق طرزالعمل کمیسیون های تقنینی تنظیم می نماید. در این مباحثات وزیری که طرح قانون را پیشنهاد نموده حضور می یابد.
فصل پانزدهم
نظارت پارلمانی، اظهارات حکومت، ساعت امتیازی ، سوالات و مباحث خارج آجندا
1) اظهارات توسط حکومت.
ماده نودوششم :حکومت می تواند جلسه استماعیه پیرامون موضوعات خاص و مهم را با بحث یا بدون بحث در محضر جرگه تقاضا نماید.
در صورت درخواست اظهارات توأم با بحث، جریان بحث بر وفق احکام مندرج مواد (38،39،40،41) این اصول تنظیم می گردد.
در این حالت وزیری که به نمایندگی ازحکومت صحبت می نماید می تواند در ختم بحث به پاسخ آنعده از اعضای که در بحث شرکت کرده اند بپردازد.
2) ساعت امتیازی.
ماده نود وهفتم : هر هفته در ظرف روزی که ازجانب رئیس جرگه تعین می گردد، یک ساعت امتیازی به منظور بحث روی مسایل آزاد و خارج از آجندا تعین می گردد.
هر عضو در باره هر موضوع عمومی مورد علاقه صحبت کرده می تواند. هرگاه بیش از یک نفر تقاضای صحبت نماید، درخواست شانرا بصورت کتبی به ریاست جرگه تقدیم می نمایند.
3) استجواب شفاهی.
ماده نود وهشتم : در هفته دو مرتبه دو ساعت برای سوال و جواب شفاهی از طرف کمیته رؤسا تعین می گردد.
یادداشت جداگانه هر سوال بصورت کتبی که در برگیرنده اسم عضو سوال کننده و وزیریکه سوال به او راجع می شود هشت روز قبل به رئیس جلسه تقدیم می گردد.
یک عضو در عین اجلاس صرف یک سوال شفاهی را پرسیده می تواند.
هر سوال در لست، به ترتیب که یادداشت گرفته شده است گذاشته می شود.
رئیس مطابق لست، هرعضو را به ترتیب نوبت فرامی خواند.
دراثنای استجواب ، عضو بیشتر از پنج دقیقه و وزیر که پاسخ می دهد بیشتر از ده دقیقه صحبت کرده نمی تواند.
در صورتیکه با وصف انقضای وقت بازهم سوالات کماکان برای استجواب در لست باقی بماند، سوالات باقیمانده در لست آینده استجواب درج می گردد به استثنای حالت که ازسوال انصراف بعمل آید.
4) استجواب تحریری برای پاسخ تحریری.
ماده نود ونهم : استجواب تحریری برای پاسخ تحریری به یک وزیر بصورت مختصر ترتیب و منحصر باین باشد که ضرورت جدی پرسش برای تفاهم مورد نظر از چه قرار است.
استجواب بایست حاوی ادعای شخصی علیه اشخاص معین نباشد.
عضویکه می خواهد استجوابیه اش طی مراحل شود، استجوابیه را به رئیس جرگه که حکومت را در این زمینه مطلع می نماید تقدیم می کند.
استجواب کتبی در نشریه رسمی مشرانوجرگه نشر گردیده و پاسخ وزیر در ظرف یک ماه بعد از نشر استجواب نشر می گردد.
پاسخ ارائه شده تحریری از جانب وزیر تا زمانیکه در مجلس مطرح نگردد محفوظ بوده و در اختیار مطبوعات قرار نمی گیرد.
ماده صدم: استجواب وسوال روی شرایط ذیل بعمل می آید:
1. سوال واستجواب بایست مؤجز، مشخص و منحصر به موضوع باشد.
2. سوا ل واستجواب بایست طعنه آمیز، اتهام آمیز، افتراء آمیز نباشد و از القاب توهین آمیز احتراز شود.
3. ازطرح سوال واستجواب درمورد خصوصیات و رفتار شخصی شخص بجز از مسایلی که در حیطه صلاحیت رسمی وی می باشد اجتناب بعمل آید.
4. سوال واستجواب نه بایست بر مبنای موضوعات فرضی باشد.
ماده صدویکم : وزیر یا نماینده حکومت که به جلسه دعوت گردیده در ختم استجواب می تواند حسب خواهش خودش و اجازه رئیس جرگه یا کمیسیون، بقیه جلسه را نیز دنبال نماید.
فصل شانزدهم
گزارش مباحث
ماده صد دوم: مطابق ارزش های قانون اساسی جلسات مشرانوجرگه علنی بوده و مباحث که در جلسات عمومی جرگه بعمل می آید طور صحت و فراگیر گزارش داده شده و در نشریه رسمی مشرانوجرگه به استثنای جلسات که نظر به تصمیم جرگه سری باشد، نشر می شود.
نشریه رسمی اجندای جرگه ، گزارش کمیسیون ها و کلیه معلومات را در مورد فعالیت های پارلمانی نشر می نماید.
رئیس جرگه مسئول نظارت این گزارش ها می باشد.
فصل هفدهم
شکایات وعرایض
ماده صدسوم: شکایات و عرایض واصله توسط اداره عرایض اخذ و بعد از ثبت، غرض رسیدگی به کمیسیون مربوط ارجاع می گردد.
کمیسیون می تواند شکایت یا عریضه واصله را در حدود قوانین نافذه غرض اجراآت مقتضی به مرجع مربوطه راجع نموده یا شخص مسئول ذیصلاح حکومت را بر وفق احکام این اصول به جلسه احضار نماید.
ماده صدچهارم:کمیسیون جهت رسیدگی شکایت یا عریضه واصله حسب احوال، یک کمیته غورو بررسی را تعین می نماید.
ماده صد پنجم: هرگاه شکایت یاعریضه منتج به رفع مشکل یا احقاق حق شاکی یا عارض گردد، جریان در نشریه رسمی جرگه ویا سایر رسانه ها نشر می گردد.
فصل هژدهم
احکام متفرقه
1) تالار جلسات.
ماده صدششم: تالار جلسات عمومی جرگه صرف به منظور تدویر جلسات استعمال می گردد، مگر در
حالاتیکه جرگه بصورت استثنایی طور دیگر تجویز نماید.
2) اوراق وریکارد ها.
ماده صدهفتم: کلیه اوراق و ریکارد های مربوط به فعالیت های انجام یافته جرگه غرض نگهداری و حفاظت به آرشیف انتقال داده می شود.
3) مهر رسمی .
ماده صدهشتم: جرگه نشان و مهر مخصوص خویش را تصویب می نماید.
فصل نوزدهم
احکام نهایی
ماده صدنهم: فرامین تقنینی پس از ارزیابی درولسی جرگه به مشرانو جرگه ارائه می گردد. مشرانوجرگه اسناد متذکره را بر طبق قواعد، مورد غور و مداقه قرار میدهد.
بوديجه دولت وپروگرام انکشافی حکومت مطابق ماده (98) قانون اساسی بمنظور طی مراحل ، نخست به مشرانوجرگه ارائه می گردد.
ماده صددهم : بوديجه مشرانوجرگه از طرف رئیس جرگه به مشوره حکومت ترتیب و پس از تصویب جرگه به حیث یک جزء بوديجه دولت محسوب می گردد.
ماده صدیازدهم :این اصول بعد از تاریخ تصویب نافذ و در نشریه رسمی مشرانوجرگه نشرمی گردد.
ومن الله توفیق
14/11/1386
بسم الله الرحمن الرحيم
لومړی څپرکی
عمومي حكمونه
لومړی ماده: دمشرانوجرگه د داخلي دندو اصول داساسي قانون د (۸۷،۸۸،۱۰۸،) مادو پربنسټ دمشرانو جرګې دداخلي دندو دتنظيم په منظور نافذيږي.
دوهمه ماده : لاندني اصطلاحات دمشرانوجرګي د داخلي دندو په اصولو کی دا معنى وركوي .
۱) اصول :دمشرانوجرگی د داخلي دندو اصول.
2)قانوني طرحه :هغه قانوني مسوده چي داساسي قانون له(۹۵) مادې سره سم داجرائيي قوې لخوا دپړاو دسرته رسو لو لپاره ئي مشرانوجرگي ته وړاندي شوې وي .
3)دغړو قانوني طرحه: هغه قانوني مسوده چی داساسي قانون د (٩٥) او(٩٧) مادو سره سم دملي شورادجرگو دغړ و لخوا وړاندېزشوې وي.
۴) غړی(غړي): دمشرانوجرگی غړی.
۵) اساسي قانون : دافغانستان اسلامی جمهوریت اساسي قانون.
۶) استجواب : له وزيرانو څخه داساسي قانون د(۹3) مادې پر بنسټ دحكومت فعاليتونو په هكله دځواب غوښتل .
۷) دجرګې اداري هيئت : داساسي قانون له(۸۷) مادې سره سم دجرگي ریئس،درئيس اول او دوهم مرستيال منشی او د منشی نائب.
۸)غونډی: داساسي قانون د (۱۰۷) مادې پر بنسټ د جرګي کلنی غونډی.
۹) جرگه : مشرانوجرگه.
10) ملي شورا : ولسي جرگه او مشرانوجرگه.
دوهم څپرکی
دملی شورا لومړني غونډه
دریمه ماده:دملی شورا دټاکنو درسمی پايلو له اعلان او دولسمشرله تائيد څخه وروسته د دارالانشاء رئيس دملي شوراغړوته د نوموړې جرګې د لنډ مهاله رئيس دټاكلواو د پرانيستونکی غونډی دنیټی اوځای دښودلو په اړوند خبرتيا استوي.
په لومړنی غونډه کی د جرگي له غړو څخه مشرغړي دجرگی لنډ مهاله رئیس په توگه ټاکل کیږی.
دڅوکاندیدانوپه موجودیت کی چی عین شرایط ولری دبرابروالي په صورت كې دپچې (قرعه) اچونې له مخې له هغوی څخه يوكس ټاكل كيږي.
دجرګي دلنډ مهاله نائب اومنشی په توگه دوه ځوان غړی ټاکل کیږی.
دلنډ مهاله اداری هیأت له ټاکلووروسته دموضوع په هكله دافغانستان داسلامي جمهوريت ولسمشر ته ددارالانشاء لخوا په ليكلي ډول خبر وركول كيږي .
دپرانسيتونكې غونډې په بهير کې هيچاته دخبروکولو اجازه نه ورکول کېږي.
څلورمه ماده : لنډمهاله رئيس نشي كولاى چې د جرګې د دايمي رياست لپاره ځان كانديد كړي.
دلنډمهاله رئيس دنده يوازې د جرګې د رئيس د ټاكلو اداره او څارنه ده .
پنځمه ماده :دملی شوراغړي د ولسمشر په وړاندې په لاندې توګه لوُړه كوي.
بسم الله الرحمن الرحيم
دلوى خدای (ج) په نامه لوُړه كوم چې راسپارلې دندي د اسلامي احکامو او اساسي قانون د ارزښتونو په رڼا كې پرته له هرډول توپير څخه د ملي يووالي او د هېواد د ملي ګټو دخوندي ساتلو په خاطر په پوره ايمانداري او ريښتنولي تر سره كوم.
درېيم څپرکی
د رئيس او اداري هيئت ټاكل
شپږمه ماده : دجرگی درئیس ټاکل دلنډمهاله رئیس تر ریاست لاندی دپټی اومستقیمی رای اخیستلوله لاری دافغانستان داسلامی جمهوریت داساسی قانون 84 او 87 موادو محتویاتوته په پاملرني سره دیوی تقنینی دوري له پاره دجرگی دغړود رايی په اکثریت په لاندی ډول ترسره کیږی.
د جرګې د رياست لپاره کاندید غړي بايد له غونډې دوه ساعته وړاندی لږ تر لږه د لسو هغو غړوچي رياست ته كانديد نه وي ليكلی ملاتړ تر لاسه كړي ، او دارالانشأ ته يې وروسپاري.
د جرګې لنډ مهاله رئيس د رياست د كانديدانو لست لولي او هر كانديد ته دخبرو کولو لپاره ۵ دقيقې وخت وركوي.
د غړو له ويناوو څخه وروسته دلنډمهاله رئيس لخوا درايې ورکولو پيل کېدل اعلاميږي.
كه چېرې درايې وركولو دلومړي پړاو په پايله كې هيڅ يو نومانددجرګې له پنځوس په سلو كي زياتي رايې تر لاسه نه كړي درايې اچونې دوهم پړاو يوازې دهغو دووكانديدانو ترمنځ ترسره كېږي چې ترټولويې ډېرې رايې ترلاسه کړې وي .په دوهم پړاو كې هغه كس ګټونكی بلل كېږي چې له بل كانديدڅخه ډېرې رايې لاسته راوړي.درايو د دوهم ځلي برابر والي په صورت كي يوكس د پچي (قرعه) په اساس ټاكل كيږي.
اوومه ماده : د جرګې د رئيس له ټاكلو څخه وروسته د جرګې لپاره دوه تنه د لومړي او دوهم نايب او دوه تنه د منشي او د منشي د نائب په توګه د غړود رايو په اكثريت سره په يووخت كښي دڅلوروصندقونوپه كيښودلوسره دجرګې د رئيس تر مشرۍ لاندې د يو كال لپاره ټاكل كيږي.
كه چيرې نوماندي له دووتنو څخه ډېر وي هغه دوه كانديدان چې تر ټولو يې ډيرې رايې ترلاسه كړي وي بلي مرحلي كښي سيالي كوي په دغه مرحله كښي دډيرورايو ګټونكى آعلانيږي . په هغه صورت كې چې په دې ماده كې ياد شويو څوكيو ته يو تن كانديدموجود وي ،د دغه كس ټاكل هم د جرګې د اكثريت غړو لخواتصويبيږي.
داداري هيئت له ټاكنې وروسته دموضوع په هكله ولسمشر ته ددارالانشاء له لاري په ليكلې توګه خبر وركول كيږي.
اتمه ماده : دجرگی درئیس دوفات،عزل،استعفی اويا په مشرانوجرگی کی دهغه دغړیتوب دپای ته رسیدلو په صورت کی دپاتی تقنینی دوري له پاره، اودنایبانو اومنشیانو څخه دیوه د وفات یا استعفی په صورت کی دوفات شوی یا مستعفی غړی دپاتی مودي دپوره کولو لپاره بل غړی ټاکل کیږی .
نهمه ماده:رئیس ،اداری هییت اودجرکی غړی په لاندی شرایطو دجرگی دیوثلث په وړاندیزاودغرود دووثلثو په تایید اود با صلاحیته محکمی دحکم دصادریدلو څخه وروسته عزل کیدای شی.
1-داساسی قانون خلاف اعمال.
2-ملی خیانت کول.
3-دبشرضد جنایات.
4-په نه جوړيدونكي مرض ككړيدل چي ددندي دپرمخ بيولو مانع شي.
څلورم څپركى
تشكيلات ،دندې او واكونه
لومړى : تشكيلات
لسمه ماده: جرګه داداري هيئت دكميسيونونو رئيسانو، درئيسانودكميټې اودارالانشاءدرلودونكې ده.
د جرګې اداري هيئت د اساسي قانون له (۸۷) مادې سره سم د جرګې له رئيس ،لومړي او دوهم نائب ، منشي او د منشي له نائب څخه جوړ شوى دى .
دجرګې درئيسانو كميټه له اداري هيئت ،دپارلماني ډلوله رئيسانو او د دايمي كميسيونونو له رئيسانو څخه جوړه ده .
ددولت د پارلماني چارو وزير داړتيا په وخت كې د دغي كمېټي غونډو ته رابلل كيږي.
دوهم : دندې او واكونه:
الف : د جرګې د رئيس دندې په لاندې ډول دي.
۱ ) د جرګې دعمومي غونډورياست اودغونډو دايرولو لپاره بلنه.
۲) دغونډودكاردبهيېررهبري.
۳)د هغو وړاندیزونو په اړوند راي اخيستنه اوهغه موضوع ګانې چې رايې اخيستني ته اړتيا ولري د هغودپايلو اعلام.
۴ ) په پوره ناپيلتوب سره دجرګې تمثيل،اداره او د هغې د حيثيت ساتنه.
۵) داړوندو امنيتي ارګانونو له لاري دجرګي دځاي اودجرګي په دننه اوبهر كي دغړو دامنيت ساتنه.
6)د جرګي په استازيتوب د ټولورسمي سندونواو مكتوبونو لاسليك.
۷ ) دداخلي دندو داصولوتفسيرداساسي قانون دحكمونو سره سم.
۸ ) دمشرانوجرګي په رسمي خپرونه كې د عمومي غونډو او بحثونودخپريدواو ثبت څارنه.
9) په غونډوكي د نظم د پلي كولو لپاره دانظباطي تدبيرونو عملي كو ل.
10)د دارالانشاء داجرااتو څخه څارنه.
11)دجرګي رئيس اونايبان دبهرنيو سفرونو په وخت كښي دخپل سفر اجنداعمومي غونډي ته وړاندي كوي اود اړونده كميسيون څخه يو كس دغړي په توګه ټاكي اودراګرڅيدو نه ورسته ګزارش عمومي غونډي ته وړاندي كوي.
12)دكورنيو اوبهرنيو ټولو ميلمنو سره داداری هیئت د ليدنو كتنو په وخت كښي يوغړي دنړيوالو چاروكميسيون اويونفرپه موضوع پوري اړونده كميسيون استازي بايد حاِضروي.
13) دغړو د بهرنيو اوكورنيو سفرونوترتيب په جلا لايحه كي تنظيميږي.
ب : د جرګې د نائبانو دندې او واكونه په لاندې ډول دي:
1 لومړى نايب د جرګې د رئيس په غیاب كې د هغه دندې اوواكونه ترسره كوي او د رئيس په حضور كې هغه دندې سرته رسوي چې د رئيس له خواپه ليكلي ډول واك ورته سپاري ترسره كوي.
۲ ) دوهم نائب د رئيس او لومړي نائب دندې او واكونه د هغوى په غیاب كې ترسره كوي او د هغوى په حضور كې هغه چارې چې د رئيس له خوا واك په ليكلي ډول ورته سپارل شوى وي سر ته رسوي.
3)درئيس اونايبانو دغياب په صورت كښي منشي اودمنشي نايب عمومی غونډه پرمخ بيايي.
ج: دمنشي دندې اوواكونه په لاندې ډول دي:
۱)د غونډې له رئيس سره د غونډې دچارو په مخته بېو لوكې مرسته .
۲) د رايو د پايلوتثبيتول.
۳) په خپل لاسليك اود رئيس په كتنه د غونډې رسمي راپور په پښتو او دري ژبوبرابرول او ثبتول .
۴) د جرګې د عادى ملكيتونو او شتمنيو ثبتول .
5)دمشرانوجرگی دورځنيو خپورونو څخه څارنه.
د منشي مرستيال له منشي سره مرسته كوي او د هغه په غیاب كې د نوموړي دندې او واكونه تر سره كوي.
د : درئيسانو د كميټي دندي :
1- دكاري كړونو اوعمومي جلساتوداجندا جوړول
2- په مالي اونشراتي چارو كښئ دمصونيت اوامتيازاتو دكميسيون د رپوټ ځخه ورسته څارنه او كنترول.
يولسمه ماده : د جرګې د دارالانشاء رئيس د ملكي مامور په توګه چي دندي یی دملي شورا دكارکونکو په لایحه كې ليكل شوي ، اداري او اجرائيوي چارې سمبالوي .
د دارالانشاء رئيس د خپلو دندوپه ترسره كولوكې د جرګې د رئيس اوغړو په وړاندې مسؤل دى.
د دارالانشا رئيس د اداري هيئت په موافقه ټاكل كيږي .
پنځم څپركى
پارلماني ډلي
د ولسمه ماده : د جرګې غړي دمشترکو نظریاتو پربنسټ په ډلو كي شامليږي.
د پارلماني ډلو د جوړولو لپاره د غړو شمير له غوښتنو سره سم په مشرانوجرگی كي لږ تر لږه پنځلس کسان دي.
د جرگی هر غړی یوازی په یوه پارلماني ډله کی غړیتوب ترلاسه کولای شی .
ديارلسمه ماده:پارلماني ډله د يوي اعلامیی په وسيله چي دغړواوډلې درئيس دنوم درلودونكي وي اود ټولوغړوله خوا لاسليك شوي وي جوړيږي اواداري هيات ته وړاندي كيږي.
دا اسناد دجرګي په رسمي خپرونه كي خپريږي .
هيڅ ډله دخپلو شخصی،سيمه ييزو،مسلکی، مذهبی، ( فرقوی)،نژادی، قومی اوژبنی گټود تمثيل لپاره نشي جوړيدلاي .
د ډلو په جوړښت كې بدلونونه، دغړو الحاق يا استعفا، دډلو دغړويا له رياست څخه د رئيس بيلوالي داړونده ډلې د اكثريت غړيو په لاسليك سره د جرګې اداري هيئت ته وړاندې كيږي.
څوارلسمه ماده : پارلماني ډلې د خپلو كارونو پرمخ بيولو لپاره كولاى شي شخصي منشي وګماري ،د منشي تنخوا او نور مادي امتيازونه داړونده پارلماني ډلې له شخصي امكاناتو څخه وركول كيږي.
پنځلسمه ماده: د پارلمانی ډلو له جوړيدلو څخه وروسته د جرګې رئيس ، دپارلمانی ډلو رئيسان د جرګې دعمومي تالارد څوكيو دويش لپاره غونډې ته راغواړي او د هغوى څوكۍ دپارلمانی ډلود غړو او ناپېيلو غړو له شمير سره سم ټاكي.
شپږم څپركى
دايمي كميسيونونه او مؤقتي كميټې
شپا ړسمه ماده: د مشرانوجرگی دايمي كميسيونونه په لاندې ډول دي :
1- دملی اقتصاد،مالی اوبودیجی،عمومی محاسباتوکمیسیون (دکلیودپراختیا،کرهنه اومالداری،دکورنيو اوبهرنیو انجو گانو،عمومی تفتیش اودمخدراتواومسکراتوپرضد مبارزه)
2- دقومونواوقبايلو،سرحدونو،كډوالواوكوچيانودچارو كميسيون.
3ـ دکورنی امنیت ،دفاعی چارو،سیمه يیزوارگانونو کمیسیون.
4- دنړیوالو چاروکمیسیون.
5 ـ دتقنینی،عدلی اوقضایی چارو کمیسیون (،حقوقی څارنه،دبشرحقوق اوله اداری فساد سره مبارزه)
6 ـ دديني چارو،لوړوتحصيلاتو،پوهني، فرهنګي اوعلمي څيړنو چاروكميسيون.
7ـ دعامه هوسايني- طبعي زيرمو،ژوند چاپيريال ساتني (روغتيا،كار اوكارگر،بدني روزنه اوسره مياشت،اواداری اصلاحاتو) دچارو كميسيون.
8- د شكايتونود اوريدو كميسيون.
9 ـ دولايتي اوولسواليو شوراګانواودغړود مصونيت اوامتيازاتو كميسيون.
10 ـ د معلولينو ، او دشهيدانو پاتي كسانو، كونډو، جنسیت اومدنی ټولني كميسيون
11- دمواصلاتواومخابراتو كميسيون (ښاري پراختيا،هوايي چلند،فوايدعامه،كابل ښاروالئ ،كورجوړونه ، اوبو اوبريښنا برابرول.
اوولسمه ماده: د كميسيون د غړو لست پخپله د غړو لخوا وړانديز اوپه عمومی جرگه کی تصويبيږي.
دهركمسيون په كمي او كيفي جوړښت کی درهر کمیسیون تخصص اودکاراهمیت جرگه کی په نظر کی نیول كيږي.
هر غړى كولاي شي يوازې د يو كميسيون غړيتوب تر لاسه كړي او د نور و كميسيونونو د غوښتنې په صورت کی كولاى شي د رايې د حق څخه پرته د هغوى په غوڼدو كې ګډون وكړي اويا خپل ليكلي وړانديزاړوند كميسيون ته وسپاري.
اتلسمه ماده :
1 ـ په مشرانو جرګه كې هر دايمي كميسيون له اوؤ څخه تریولس كسانو پورې غړي لري.
2 ـ په هغه وخت كښي چي ديو كميسيون نصاب پوره نه وي اداري هئيت واك لري تر ځودنورو كميسيونو نو ځخه نوي غړي راولي اونصاب پوره كړي.
3- په هغه وخت كښي چي دكميسيون نصاب حد اقل ته رسيدلي وي غړيئ نشي كولاي چي دهمدي كميسيون ځخه ځان بل كميسيون ته تبديل كړي، اوكه دكميسيون نصاب دحد اقل څخه پورته وي نو يو غړي كولاي شي چي د اداري هئيت په موافقي بل كميسيون ته ځان تبديل كړي.
نولسمه ماده :هر كميسيون په خپله لومړنۍ غونډه كې خپل رئیس ،یومرستیال اويومنشي د دي اصولود (7) مادی طرزالعمل سره سم ټاکی .
1-اداري هئيت واك لري چي دمشرانوجرگی غړي داسي په يولسو كميسيونونو كښئ وويشي چي په هغه كښي اهليت ،مسلك،اوكاري تجربه اوعلاقه مندي دهغو دزوند ليك په نظركښي نيولو سره په پام كښي ونيسي.
2-دجلسي منشي دكميسيونونو دټولو غړود لست مخکی له تاکنو حخه عمومی غوندی ته اعلانوی.
3- دکمیسیونونو دلست داعلان ځخه ورسته غړي له خپلو مینځو څخه داراوء په اتفاق يو كس درئيس يوکس د معاون اويوکس د منشي په توګه ټاكي،په هغه صورت كښي چي ديو كس څخه زيات داداری هیئت لپاره نوماند وي، داداری هیئت لپاره نوماندي عمومي غونډي ټۀ ورپېزندل كيږي هر غړي چي ډيري رايي لاس ته راوړي دكميسيون درئيس، مرستيال اومنشي په توګه ټاكل كيږي رايه اخيستنه پټه او په مخامخ توګه ترسره كيږي
شلمه ماده : د كميسيونونو دندې اوواكونه په لاندې ډول دي:
۱) د هغو مسودو بيا څيړنه چې د جرګې د رئيس لخوا ورليږل كيږي.
۲) د مسودو په هكله د تعديلاتو وړانديز.
3) د مسودو ور پيژندنه .
۴) جرګې ته دراپوټونواو سپارښتنوبرابرول اووړاندې كول.
۵ ) د اوريدونكو او كتونكو تنظيمول .
كميسيونونه كولاى شي چې ټولنيز، غير حكومتي، ملي، اود نړيوالو سازمانونو په ګډون ټولی داسی ټولنې د استماع لپاره خپلو غونډو ته راوبولي.
یویشتمه ماده :
كميسيونونه كولاى شي هر وزير،دمستقلو كميسيونونو اوعمومي رياستونو رئيسان اونورو حكومتي مسوولين د ځانګړو موضوع ګانو په هكله دعوت او تر پوښتنې لاندې ونيسي.
كميسيونونو موضوع دهمغزي لپاره درييسانو كميټي ته خبر وركوي.
دوويشتمه ماده:
1- هرغړى بايد د كميسيون په ټولو غونډو كې په منظمه توګه حاضر وي.
د ناروغۍ يا نورو مجبره حالاتو په صورت كې چې دده د دندې د ترسره كولو خنډ ګرځي ،دكميسيون رييس له خپلې ناسوبتيا څخه په ليكلي ډول دجرګي اداري هييت ته اودكميسيون غړو دكميسيون رئيس ته خبر وركوي.
2- دكميسيونونو غونډې دشنبی ،دوشنبه اوچهار شنبی په ورځودايريږي .
د كميسيونونو د غونډو نصاب د اكثريت غړو په حضور سره تكميليږي او د هغوى تصميم د حاضرو غړو د رايو په اكثريت سره نيول كيږي.
درويشتمه ماده: كه چيرې د يوې قانوني طرحې موضوع ګانې دڅو كميسيونونو په واك پوری تړلې وي ،د جرګې رئيس قانوني طرحه هغه كميسيون ته وړاندې كوي چې د طرحې اساسي موضوع ګانې د هماغه كميسيون په واك كې وي.
څلورويشتمه ماده : هره وړانديز شوې طرحه د تصويب وروسته ، درئيس لخوا د كميسيون له غړيو څخه يوه كس ته د راپوروركوونكي په توګه وركول كيږي.
د راپور وركوونكي په ټاكلو كې د غړي كاري او مسلكي وړتياد هماغې طرحې په اړوند په نظر كې نيول كيږي.
پنځه ويشتمه ماده : د كميسيون د كاري غونډو اجندا د كميسيون د رئيس لخوا جوړيږي.
شپږويشتمه ماده: دايمي كميسيونونه كولاى شي لنډمهالې كميټې د ځانګړومسايلو په هكله جوړې كړي.
اوويشتمه ماده : د دې كميټې غړي په مشرانو جرګه كې له نهه غړو څخه نه شي زياتيدلى.
د لنډمهاله كميټې جوړيدل او د غړو ليست ئې د جرګې د عمومي غونډې لخوا تصويبيږي.
لنډ مهاله كميټۀ اړه ده چي خپل اړوند كار په دريو مياشتو كښئ پشپړ كړي،كچيرته اړونده دنده په ټاكلي وخت كښي تر سره نشي دكميټي كار يوازي ديو ځل لپاره دعمومي غونډي لخوا اوږديدلاي شي.
اته ويشتمه ماده: د جرګې رئيس كولاى شي د ټولو كميسيونونو او كميټو په غونډو كې د كتونكي په توګه ګډون وكړي.
اووم څپركى
د جرګې د عمومي غونډو اجنډا
نهه ویشتمه ماده : د عمومي غونډو اجنډا د لاندې دوو برخو درلودونكې ده :
۱) د حكومت د فعاليتونو په اړوند غونډې
۲) د جرګې د فعاليتونو په اړوند غونډې
د اساسي قانون سره سم دقوانينو طرحې،پريكړه ليكونه او ټول هغه وړانديزونه چې دحكومت په استاوزيتوب په پارلماني چاروكي د دولت د وزير لخوا وړاندې كيږي د حكومت په فعاليتونو كې شامل دي. ټولې هغه چارې چې د حكومت په فعاليتونو كې ندي شاملې دجرګې د فعاليتونو څخه عبارت دي.
دیرشمه ماده : د جرګې فعاليتونه د رئيسانو د كميټې لخوا ټاكل كيږي.
په پارلماني چارو كي د دولت د و زيرد غوښتنې پربنسټ، د رئيسانو كميټه په عمومي غونډه كې د حكومت د كار د ترتيب په اړه تصميم نيسي.
په پارلماني چارو كې د دولت وزيرد حكومت په استازيتوب پر هغو طرحو چي د حكومت لخوا تسويد شوې وي او په ځانګړي توګه دپرمختيايي پلانونو او تړونونوباندي دبحث د لومړيتوب غوښتنه كوي ترڅو چې دعمومي غونډې په آجندا كې ونيول شي.
اتم څپركى
د جرګې عمومي غونډې او د بحثونو تنظيمول
یوديرشمه ماده: د جرګي د كار موده په هر كال كې نهه مياشتې ده چې په دوه څلورنيم مياشتنيو كاري مهال باندي ويشل كيږي.
دوه ديرشمه ماده :جرګه خپلې عمومي غونډې په يكشنه او سه شنبی ورځوداجندا سره سم تر سره كوي دلزوم په وخت كښي ځانګړي غونډه هم تر سره كيداي شي .
دری ديرشمه ماده :دپنجشنبي په ورځو دمشرانوجرگی غړي خپلو موكلينو سره دهغوی دمشكلاتو دحل لپاره ليدنه كتنه كوي.
څلورديرشمه ماده : د جرګي غونډې د قرآن عظيم الشان د مباركو آيتونو په تلاوت سره پيل كيږي.
پنځه ديرشمه ماده : كله چې نصاب پوره وي د جرګې رئيس د دې جملې په ويلو سره غونډه پيل كوي:
"د لوي خداى (ج) په نامه غونډه پيل كوو"هره غونډ ه د جرګې د رئيس له خوا ددې جملې په ويلو سره پاى ته رسيږي.
"بنام خداوند بزرګ جلسه را ختم مي كنيم".
شپږديرشمه ماده : كله چې جرګه د غونډې د محرميت پريكړه وكړي د غونډې تالار ته د ننوتلو لارې د رئيس په امر تړل كيږي. يوازې د دارالانشاء رئيس يا نور هغه كسان(دجلسی دتنظیم دآمریت مأمورین) چې د اداري هيئت له لوري غونډې ته د داخليدلو ځانګړې اجازه لري ننوتلاى شي.
اوه دیرشمه ماده : منشي د هرې غونډې په پيل كې د كارلړليك (فهرست) لولي كه چيرې د كارلړليك (فهرست )د څو برخو درلودونكى وي هغې موضوع ته د لومړيتوب حق وركول كيږي چې دنيټې له مخې مخكې والى اواهمیت ولري.
اته دیرشمه ماده : د جرګې غړي د غونډې په وخت كي لاندې قاعدې په پام كې نيسي.
1) دڅوكۍ اوهغه كس تر منځ چې خبرې كوي نه تيريږي.
۲) په غونډه كي د چپتيا حالت غوره كوي.
۳)د رئيس له اجازي پرته خبرې نه كوي.
۴)د بحث وړموضوع څخه خلاف خبري نه كوي.
5)له هغومغرضانه غيرپارلماني اصطلاحاتو څخه ډډه كوي.
6)خپل موبايل بايد ګل كړي.
7)درسمي جلسي په بهیرکی داداری هیأت په وړاندی هیځ یو غړى پخپل فزیکی گډون سره نشی کولای جلسه اخلال کړی.
نهه دیرشمه ماده : د جرګې هر غړى چې غواړي خپل نظر وړاندې كړي لاس پورته كوي ، منشی د هغه نوم ليكي اورئیس په نوبت سره د خبرو وخت وركوي . رئيس دهغه غړى نوم اخلي چې دخبروكولو وخت وركړل شوى دى بيا نوموړى غړى د خبرو په كولو پيل كوي.
څلويښتمه ماده : هرغړى حق لري چې د بحث وړ موضوع په اړوند خپل نظر وړاندې كړي او د نظرد وړاندې كولو په وخت كې له موضوع څخه نه وځي.
هركله چې غړى له اړونده موضوع څخه ووځي رئيس دهغه پام نوموړي موضوع ته را اړ وي.
كله چې وينا كوونكې خپلې خبرې په موضوع پورې تړلي وبولي او خبرو ته دوام وركړي رئيس د غونډي د نورو غړو د پام په راګرځولو سره له نوموړى غړى څخه غواړي تر څو ژر تر ژره خپلې خبرې لنډې كړي ا و بيا بل غړي ته دخبري كولو اجازه وركوي.
یوڅلويښتمه ماده : وينا كوونكى غړى د رئيس له خوا په ټاكل شوي وخت خپلې خبرې پاى ته رسوي.
دوه څلويښتمه ماده : كله چې د يو غړي له مطلب څخه بل غړى برخلاف تعبيروكړي لومړنى غړى كولاى شي پرته له نوبته دیوځل لپاره له رئيس څخه اجازه واخلي او خپل مطلب روښانه( واضح )كړي.
دری څلويښتمه ماده : که وزیران،رئیس اودمسئولو کمیسیونونو راپوټ ورکونکی دخبروکوولو غوښتنه وكړي موقع ورکول كيږي.
څلور څلويښتمه ماده رئيس د غونډوپاى ته رسيدل د غونډې په وروستۍ ورځ اعلاموي.
پنځه څلويښتمه ماده : رئيس كولاى شي له اجندا څخه د وتلې موضوع د لومړيتوب( فوريت)غوښتنه وكړي د اكثريت غړو د تائيد په صورت كې موضوع سمدستي مباحثې ته وړاندې كيږي.
شپږڅلویښتمه ماده : دجرگی هرغړی د مباحثې په بهيركي حق لري چې خپل اصولي اعتراض په لاندې توګه وړاندې كړي اعتراض كوونكى سورکارت پورته کوی او رئيس ته مخامخ داسي وايي(اصولي اعتراض لرم) وروسته رئيس له واره پرته اعتراض كوونكي ته اجازه وركوي چې خپل اعتراض څرګند كړي. له دې وروسته جرګه د اعتراض دمنلو اونه منلو په اړوند پريكړه كوي.
اووه څلویښتمه ماده :د رئيسانو كميټه بحث داسې برابروي چې پارلمانی ډلې اوخپلواک غړي په جرګې كې د خپل شتون اوشمير د تناسب سره سم له ټاكل شوي وخت څخه ګټه واخلي.
اته څلویښتمه ماده :د پارلمانی ډلو رئيسان د خپلو هغو غړو نومونه چې د وينا كولو غوښتونكي وي په هغه لست كې نيسي چې دجرګې رئيس ته يې وړاندې كوي.
د دې غړو نومونه له ټاكل شوي وخت او اجندا سره سم لوستل كيږي.
رئيس د سياسي ډلودغړود ويناوود تنظيم په اړوند د موضوع د ارزښت له مخې تصميم نيسي .
نهه څلويښتمه ماده : د پارلمانی ډلو غړي نه شي كولاى له وركړل شوي وخت څخه ډيرې خبرې وكړي.
كه چيرې ټاكل شوى وخت ديوې پارلمانی ډلې د غړو له لوري ختميږي دهغې ډلې نورو غړوته د وينا بلنه نه وركول كيږي.
نهم څپركى
خپرونې او كتونكي
پنځوسمه ماده : دغونډې ټول بهير د تلويزون او راديو له لارې نيغ په نيغه خپريږي مګر دا چې غونډه بله پريكړه وكړي.
یوپنځوسمه ماده : جرګه خپله ځانګړې خپرونه لري چې په هغې كې د جرګې بحثونه او تصويبونه خپريږي.
دوه پنځوسمه ماده : جرګه كولاى شي ځينې ځانګړي ملي او نړيوالي موضوع ګانې د ابلاغيې په بڼه د نورو خپرونو له لارې خپاره كړي
دری پنځوسمه ماده : كتونكي د جرګې په غوڼدو كې په لاندې توګه ګډون كوي :
الف : كتونكو ته د څوكيو د شميرله مخې ځانګړي كار تونه وركول كيږي.
ب : د كارت په ويشلو كې د ورتګ دنيټې وړاندې والى په پام كې نيول كيږي.
څلور پنځوسمه ماده : كتونكي د غونډې اصول او آداب په پام كې نيسي. نه خبرې كوي او نه لاسونه پړه كوي.
پنځه پنځوسمه ماده : كتونكي اجازه نه لري له خپل ځانګړي ځاى څخه او يا هم په عمومي تالار كې له وكيلانو سره خبرې وكړي
لسم څپركى
رايه وركول
شپږ پنځوسمه ماده: رايه وركول د هرغړي ځانګړى حق دى.
اووه پنځوسمه ماده: رايه وركول د لاس په پورته كولو يا كښناستلو او دريدلو او يا هم د رايې وركولو دځانګړې پاڼې له لارې په پټه توګه ترسره كيږي.
رايه اخيستل په ټولو حالاتو كې په ښكار توګه تر سره كيږي مګر دا چې د موضوع ځانګړتيا درايې وركولو پټوالى ښه وګڼي.
هركله چې جرګه ديوې قانوني طرحې له پيچلو موضوع ګانوسره مخ شي كولاى شي دحكومت يا دكميسيون درئيس اوراپور وركونكي په غوښتنه دموضوع په هكله ځانګړې رايه اچونه ترسره كړي .په نورو حالاتو كې رئيس كولاى شي دحكومت يا اړونده كميسيون په سلا د ځانګړې رأی اچونی په هكله پريكړه وكړي.
اته پنځوسمه ماده: كه چيرې دلاس په پورته كولو سره درايه وركولو په وخت كي شك پيداشي رئيس دجرګې له غړو څخه غوښتنه كوي چې په كيناستلو يا دريدلو سر ه خپله رايه څرګنده كړي دشك د بياځلي يا تكرار په صورت كې، رايه وركول دځانګړې پاڼي په وسيله په ښكاره توګه په صندوق كي درايي داچوني له لاري ترسره كيږي. درايې وركولو په وخت كې هيڅوك دخبرو كولو حق نلري .
نهه پنځوسمه ماده: هر غړى خپله ،د خپلې رايې پاڼه د رايې اچونې په صندوق كې اچوي چې د جرګې د منشيانو له خواد داخلي خدمتونود ګمارل شوو كسانو په مرسته څارل كيږي. شنه پاڼه د موافقې رايې ،سره پاڼه د مخالفې رايې او سپينه پاڼه دناپييلې ياممتنع رايې لپاره كارول كيږي.
هيڅ غړى نشي كولاى له يوې څخه زياته رايه صندوق ته واچوي. د رايې وركولو له پيليدو څخه مخكي رئيس د صندوق بندول د دې الفاظو په ويلو سره اعلاموي:
"صندوقونه دې وتړل شي"
وروسته تر دې د رايې اچوني صندوقونه د جرګې د غړو په وړاندې ايښودل كيږي. او رئيس د صندوق خلاصول د دې الفاظو په ويلو سره اعلاموي :
"صندوقونه دي خلاص شي"
د صندوقونو د خلاصولو په بهير كې هيچاته د خبرو اجازه نه وركول كيږي.
د جرګې رئيس د منشيانو په وسيله دشميرل شويو رايو پايله اعلانوي .
شپيتمه ماده: هركله چې يوه موضوع داساسي قانون له حكمونو سره سم دمطلق اكثريت غوښتونكې وي ،درايو اكثريت د حاضرو كسانو له مخې كيږي ،يعنې هغه څوكۍ چې بالفعل ډكې وي دهغوله مخې اكثريت ټاكل كيږي . درايودمساويتوب په وخت كې درئيس رايه ټاكونكې ګڼل كيـږي .
درايو وركولو پايله درئيس په وسيله پدې الفاظو اعلاميږي :
(مشرانو جرګې پريكړه وكړه) او يا0
(مشرانو جرګې پريكړه ونه كړه)
درايي وركولو پايلې دثبت څخه وروسته خپريږي
یوه شپيتمه ماده :هغه وخت چي په يوه موضوع كـښي دډيرو په خوښه په يوه كميسيون كښي اويا په عمومي غونډه كښي پريكړه وشي نو په همدي موضوع باندي بيا رايه غوښتنه جواز نلري.
يولسم څپركي
حضور اوغیاب
دوه شپيتمه ماده :غړي په عمومي غونډواو دكميسيونونو په غونډو كښئ په حضور درلودلو مكلف دي.دنه حاضريدلو اوريښتني( موجه) عذر په درلودلو رئيس بايد خبركړي.
دری شپيتمه ماده:غړي درسمي پاي داعلان كيدو مخكي چه د جرګي اويا كميسيون درئيس لخوا اعلانيږي نشي كولاي دغونډي څخه ووځي پرته د نيوكي دحالت څخه.
څلور شپيتمه ماده :دمشرانوجرګي عمومي غونډي اودكميسيونونوغونډي په اوړي كي دسهار په ۹ بجو او په ژمي كي دسهار په ۱۰ بجو دايريزي.
په غونډه كي لمړي دهغه غړي نوم چي په غونډه كي حاضر نه وي او دخپل غياب په هكله يي ليكلي اطلاع وركړي وي دعذر سره يو ځاي لوستل كيزي.
كله چي يو غړي به له موجه عذر څخه په عمومي او دكميسيونونو په غونډو كي حاضر نه وي ، او دخپل غياب په هكله يي دجرګي او اړوند كميسيون اداري هيات ته مخكني ليكلي خبرتيا نه وي وركړي ، نوم يي په غونډه كي اخيستل كيزي او دغياب موضوع يي د ټوليزو رسنيو له لاري دعامه خبرتيا لپاره خپريزي.
پنځه شپيتمه ماده : ديوه غړي پرله پسي ناسوبتيا په يوه مياشت كښي ،غړي دهغي مياشتي دمعاش اونورو امتيازاتو وړ نشي ګرځيدلاي.
شپږ شپيتمه ماده:هركله چي دغړي نا سوبتيا د يوي مياشتي څخه ډيره شي موضوع د اداري هيت لخوا عمومي غونډي ته پيشنهاديږي ترځو عمومي غونډه پريكړه وكړي.
اوه شپيتمه ماده: هركله چي یوغری ته داسی یو ضرورت پيښ شي چي تر شلو ورڅورخصتي ته اړتيا ولري دجرګي رئيس كولاي شي چي ورته رخصت وركړي.
اته شپيتمه ماده :هركله ناسوبتيا دنا روغتیا له امله وي نو غړي د روغتیا څخه وروسته دمراحلو بشپړولو لپاره صحی تصديق دمصونيت اوامتيازاتو كميسيون ته وسپاري.
نهه شپيتمه ماده: هركله يو غړي په نورماله اومنظمه توګه دكميسيون اوعمومي غونډو كښي حاضر او خپلي ورسپارل شوي دندي په ښه توګه تر سره كړي وي ،دمصونيت اوامتيازاتودكميسيون د تاييد نه ورسته درئيس لخوا په معنوي توګه ستائيل كيږي.
اويايمه ماده:
1- ترتيب اوثبت دحاضري په عمومي غونډه كښي دغونډي دمنشي اودكميسيونو په غونډوكښي دكميسيون دمنشي په غاړه ده .
2-دغړو دګډون او نه ګډون لست په عمومي اودكميسيونو نوپه غونډو كښي دمنشيانو لخوا دحق العضويت اجرا کولو لپاره په رسمي توګه دارالاءنشا ته ورليږل كيږي.
دولسم څپركى
انظبا طي تد بيرونه
یو اويايمه ماده: كه چيرې يو غړى دخبروپه بهير كې په بې تړاوه يا هغو خبرو چې په موضوع پوري اړه نلري ټينګار وكړي اوياهم تكراري خبرې وكړي دجرګې رئيس دنورو غړو دپام درااړولو څخه وروسته دنوموړي دوينا دپرې كولو امركوي .
دنوموړي خبرې درئيس دلارښوونې سره سم د مشرانوجرګي په رسمي خپرونه كې نه خپريږي .
دواويايمه ماده : هغه غړي چې كړه وړه يې د جرګې د مقرراتو مخالف وي او يا هم دښكاره بې نظمۍ لا مل ګرځي د لمړي ځل لپار ه د رئيس لخوا ورته توصيه كيږي ددوهم ځل لپاره اخطاراودريم ځل لپاره له جرګې څخه ويستل كيږي ا وددې مقررې په پيروي مكلف كيږي. ايستل شوى غړى نشي كولاى د هماغې ورځې دپاتې غونډې په بهير كې ګډون وكړي
دری اويايمه ماده : رئيس كولا ى شي داړتيا سره سم دمجلس دنظم ساتلو لپاره ، دغونډې په كارونو كې دعمدي او دوامداره كارماتيدنې په خاطر او يا هم د موضوعه مقرراتوترپښولاندې كولوپه لامل اويا هم په ولسمشر د توهين اميزه لفظي حملې له امله يا د همكارانو اودحكومت پرغړو دفزيكي حملې په خاٰطرديوې ټاكلې دورې لپاره چې له يوي مياشتي څخه زياته نه وي په غونډه كي دغړي دګډون د ځنډيدلو په هكله اداري هيئت ته وړاندېز وكړي .
نوموړى غړى داداري هيئت دپرېكړې دصادرېدواو دجرګي د تائيد وروسته بې له ځنډه دجرګې له انګړ څخه ايستل كيږي.
څلور اویایمه ماده: هغه غړى چې دكميسيون په غونډوكې ددې فصل حكمونه تر پښو لاندې كړي ددې اصولو د (71)و (72 )مادو حكمونه پرې پلي كيږي .
پنځه اويايمه ماده : كه چيرې نوموړى غړى دټاكل شوې مودې له پاى ته رسيدلو څخه مخكې وغواړي چې په زور غونډې ته ننو ځي دده دننوتو مخنيوى كيږي اوټاكل شوې موده د رئيس پر تصميم دوه برابره كيږي .
كه چيرې غړي درئيس د پريكړې څخه سر غړونه كوي رئيس غونډه ځنډوي ا ود اداري هيئت په سلا لازمه پريكړه كوي .
دیارلسم څپرکی
د قانون جوړولو پړاوونه
۱) د يوې قانوني طرحې پيژندنه (معرفي كول)
شپږ اويايمه ماده : د حكومت قانوني طرحې دولسي جرګې د تصويب څخه وروسته داساسي قانون د 97 مادي مطابق دمشرانو جرگی له مطالعی څخه وروسته تصویب یا ردیږی
مشرانو جرګه كولاى شي يوه قانوني طرحه د خپلو لسو غړو په لاسليك د توضيحي يادښتونو سره چې د طرحې اړتيا بيانوي يو ځاى داساسی قانون د97 مادی پربنسټ دجرگی د کارپه فهرست کی شامله کړی.
اووه اويايمه ماده : د حكومت يا غړو له خوا وړاندې شوې قانوني طرحه په عمومي غونډه كې ثبت اوترپړاونه ورسته اعلاميږي .
كله چې جرګه غونډې و نه لري ياد داشت دپړاوونو له تيرولو څخه وروسته د مشرانوجرګي په رسمي خپرونه كې خپريږي.
اته اويايمه ماده : د قانوني طرحې د وړاندې كولو په بهير كې ،حكومت د كميسيون رئيس، دپارلمانی ډلو رئيسان او يا هم دمشرانو جرګې لس كسه غړي كولاى شي د طرحې د پړاوونو د تيرولو لپاره د سمدلاسه والي يا فوريت غوښتنه وكړي.
په هغه صورت كې چې ياده شوې غوښتنه د غونډې د اكثريت غړو او يا هم د هغه كميسيون له خوا چې په طرحه كار كوي تصويب شي بې له نوبته د مجلس په اجنډا كې داخليږي.
نهه اویایمه :د غړو د قانون طرحه مخكې له دې چې اړوند كميسيون ته وړاندې شي د هغې جرګې د يو پر پنځمې برخې له خوا چې طرحه ئې وړاندې كړې تائيديږي.
اتیایمه ماده : د حكومت او غړو قانوني طرحه وروسته له وړاندې كولو او تائيد څخه اجنډا ته داخليږي.
د طرحې د وړاندې كولو په بهير كي تر څو حكومت د طرحي د وړانديز دلايل او سياسي ډلو خپل دريزنه وي معلوم كړى هيڅ مباحثه نشي كيدلاى او رئيس طرحه وروسته له وړاندې كولو اړوند كميسيون ته ليږي.
۲) په ګمارل شويوكميسيونو نو كې دقانوني طرحې پړاوونو تيرول:
یواتیایمه ماده : د هرې قانوني طرحې لپاره په كميسيون كې يو راپور وركوونكى ټاكل كيږي . راپور وركوونكى خپل راپور په ټاكلې موده كې له اجنډا سره سم چاپوي ، غړو ته يي ويشي او هغوي ته يي وړاندې كوي.
كه چيرې راپور په خپل وخت سره ونه ويشل شي په عمومي غونډه كې له دې راپور څخه پرته بحث كيږي.
په راپور كې د تصويب ،ردولو او يا هم د قانوني طرحې د تعديل سپارښتنه كيږي.
د تعديلاتو وړانديز د راپور وركوونكي له خوا يا د كميسيون او د جرګې د غړو له خوا دغونډې له عمومي بحث څخه څلرويشت ساعته مخكې كيدلاى شي او په هغه صورت كې چې دكميسيون لخوا و منل شي له راپور سره ضميمه كيږي.
دوه اتیایمه ماده : حكومت او د قانوني طرحې جوړونكي غړي د كميسيون له غوښتنې سره سم د طرحې په اړوند معلومات وركوي.
۳) په عمومي غونډه كې دقانون جوړولو پړاوونه.
دری اتیایمه ماده : د قانوني طرحې اړوند بحثونه له حكومت څخه په استماع سره پيل كيږي او د راپور وركوونكي د راپور په وړاندې كولو سره دوام مومي.
په استثنا د هغې مباحثې چې ددې اصولو د (۴5) او (46) مادې سره سم تنظيميږي هغه شمير غړو ته چې نومونه ئې د عمومي مباحثې په لست كي ذكر شوي د خبرو وخت وركول كيږي.
څلوراتیایمه ماده :د عمومي بحث له پاى ته رسيدو وروسته د هرې مادې په هكله په وار سره بحث او رايه وركول تر سره كيږي.
وزيران ، رئيس ، د كميسيون راپور وركوونكى او غړي نه شي كولاى د قانوني طرحې د موادو او فقرو په هكله او يا دشته موادو او فقرو په اړوند چې له تعديل سره تړاو ولري او يا هم د نو يو موادو او فقرو په باره كې چې د تعديل په بڼه وړاندې شوي له ۵ دقيقو څخه زياتې خبرې وكړي.
پنځه اتیایمه ماده : تعديل هغه مهال د منلو وړ دى چې يوازې په ليكلې توګه وړاندې شوى وي او لږ تر لږه د يوه غړي له خوا لاسليك او په جرګه يا كمسيون كې يې خپل پړاوونه پوره كړي وي.
شپږ اتیایمه ماده : كه چيرې د تعديل وړاندې كوونكى غړى د تعديل په اړوند عمومي غونډه كې حاضر نه وي ، كولاى شي بل غړى په خپل استازيتوب د رئيس له تائيد څخه وروسته غونډې ته معرفي كړي.
اووه اتیایمه ماده : يو تعديل هغه وخت د منلو وړدى چې يوازې له يوې مادې يا فقرې سره او يا هم د قانوني طرحې له مكمل متن سره تړاو ولري. د قانوني طرحې بيلابيل مواد د تعديل د بحث پر وخت ماده په ماده معرفي كيږي.
اته اتیایمه ماده : د تعديلاتود اړوندو بحثونو لپاره په جرګه كې لاندې پړاوونه ترسره كيږي:
۱) د رئيس كتنه
۲) د اړوند كميسيون غور او كتنه
۳) د تعديل د وړاندېز كوونكي د نظرياتو وړاندې كول.
نهه اتیایمه ماده: متضاد تعديلونه په لاندې توګه تر بحث لاندې نيول كيږي.
۱) له اصلي متن څخه زيات تيريدل.
۲) متضادې برخې
۳) د درج وړ برخې
۴) د اضافت وړ برخې
هغه تعديلونه چې د حكومت يا اړوند مسؤل كميسيون له خوا وړاندې كيږي ، له هغو تعديلاتو سره تر بحث لاندې نيول كيږي چې د ورته مقصد لپاره د غړو له خوا وړانديز شوي وي. په دارنګ تعديلاتو كې انفرادي رايه وركول ترسره كيږي.
نويمه ماده : وروسته له هغې چې آخره تعديل شوې ماده يا فقره د رايه وركولو لپاره وړاندي شوه د قانوني طرحې تعديل شوې بڼه او مكمل متن د وروستنۍ رايې اچونې لپاره وړاندې كيږي.
مخكې له رايه اچونې څخه غړو ته اجازه وركول كيږي تر څو د خپلې رايې په هكله توضيحات وركړي.
هيڅ غړى نشي كولاى له ۵ دقيقو څخه ډيرې خبرې وكړي.
د رايې اچونې په پاى كې رئيس د جرګې د پاى په هكله پريكړه كوي.
یونویمه ماده : كچيرې حكومت داسې طرحه جرګې ته وړاندې كړي چې د تعديل وړ نه وي رئيس دا طرحه نيغ په نيغه رايې وركولو ته وړاندې كوي.
دونویمه ماده : كه چيرې مشرانو جرګه د حكومت دقانوني طرحې له تسليمي وروسته د (15) ورځو په اوږ دوكې خپل غور او كتنه تر سره نه كړي رئيس د قانون بشپړه طرحه او هغه تعديلات چې تر اوسه منل شوي دټاكل شوې مودې له پوره كيدلو څخه مخكې د وروستۍ رايې وركولو لپاره جرګې ته وړاندې كوي .
څوارلسم څپركى
د ولسي جرګې او مشرانوجرګې تر منځ اړيكې
دری نویمه ماده : د قانوني طرحې متن چې د يوې جرګې له خوا تصويب شوى وي بلې جرګې ته سپارل كيږي.
كه چيرې د حكومت قانوني طرحه د ولسي جرګې له خوا رد شي ،مشرانو جرګه دقانون په هغه متن چې دحكومت لخوا وړاندې شوى غور كوي . هركله چې د غونډې قانوني طرحه داړوندې جرګې له خوا ردشي داسې طرحه د غونډې په اجنډاكې نه شي شاميلداى .
څلورنویمه ماده : كه چيرې يوه جرګه د بلې جرګې مصوبه رد كړي ، د اختلاف له منځه وړلو لپاره د دواړو جرګود غړو له خواپه برابر شمير ګډ هيئت ټاكل كيږي. د ګډ هيئت غړي د اړوند كميسيون په وړانديز او د عمومي غونډې د تصويب پربنسټ ټاكل كيږي.
پنځه نویمه ماده :د ګډ هيئت لومړنۍ غونډه د تر ټولوسپين ږيري غړي په مشرتوب جوړيږي
هيئت خپل رئيس اود هغه مرستيال د دې اصولو د موادو سره سم په داسې توګه چې رئيس له يوې جرګې او مرستيال ئې له بلې جرګې څخه وي ټاكي. ګډ هيئت خپل بحثونه د وړاندې شوې طرحې په هكله د تقنيني كميسيون د كړنلارې سره سم تنظيموي. په دې بحثونو كې د طرحې وړاندې كوونكى وزير ګډون كوي.
پنځه لسم څپركى
پارلماني څارنه د حكومت څرګندونې، امتيازي ساعت او له اجنډا څخه بهر پوښتنې او بحثونه
۱) د حكومت څرګندونې
شپږ نویمه ماده : حكومت كولاى شي له بحث سره او يا هم بې له بحثه دځانګړو اومهمو موضوع ګانو په هكله داستماعيه غونډو وړانديز جرګي ته وكړي. له بحث سره ګډ دڅرګندونو دغوښتنې په صورت كې دبحث بهير د دې اصولو د (۴0،۴1،38،39) موادو سره سم ترسره كيږي.
پدې وخت كې هغه وزير چې د حكومت په استازيتوب خبرې كوي كولاى شي د مباحثې په پاى كې د هغو غړو پوښتنو ته چې په بحث كې يې ګډون كړى ، ځواب وركړي.
2)امتيازي ساعت :
اووه نویمه ماده : هره اوونۍ د هغې ورځې په اوږ دوكې چې د جرګې د رئيس له خوا ټاكل كيږي يو ساعت دامتيازي ساعت په توګه ټاكل كيږي. په دې ساعت كې د آزادو مسايلو او يا هم د هغو مسايلو په اړوندچې له اجنډا څخه بهروي بحث او خبري كيږي.
هرغړى د هرې عمومي موضوع او يا د خپلې خوښې وړ موضوع په هكله خبرې كولاى شي ، كه چيرې له يو تن څخه زيات د خبرو كولو غوښتنه وكړي خپلې غوښتنې په ليكلي ډول د جرګې رياست ته وړاندې كوي.
۳) شفاهي استجواب:
اته نویمه ماده : په هره اوونۍ كې دوه ځلې دوه ساعته د شفاهي پوښتنو او ځوابونو لپاره د رئيسانو د كميټې له خوا ټاكل كيږي.
د هرې پوښتنې ځانكړي ياد دښتونه په ليكلي ډول چې د پوښتونكي غړي د نوم اود اړوند وزير د نوم درلودونكى وي اته ورځې مخكې د جرګې رئيس ته وړاندې كيږي.
هر غړى په يوه غوڼده كې يواځې يوه شفاهي پوښتنه كولاى شي.
هره پوښتنه په لست كې په هغه ترتيب سره چې يادداشت شوي ده كيښوودل كيږي.
رئيس دلست سره سم هر غړى ته د نوبت په ترتيب سره وخت وركوي.
د استجواب په وخت كې غړي له ۵ دقيقو او هغه وزير چې ځواب وركوي له لسودقيقو څخه زياتې خبرې نشي كولاى.
كه چيرې د وخت له ختميدو سره سره بيا هم پوښتنې د استجواب لپاره په لست كې پاتې وي پاتې پوښتنې د راتلونكې استجواب په لست كې ليكل كيږي مګر په هغه صورت كې چې له پوښتنې څخه ډ ډه وشي.
۴)ليكلې استجواب دليكلي ځواب لپاره:
نهه نویمه ماده : ليكلي استجواب د ليكلي ځواب لپاره يو وزير ته په لنډه توګه ترتيبيږي. استجواب بايد په دې پورې تړلې وي چې دنظر وړ تفاهم ته درسيدلو لپاره دپوښتنې دجدي والي اړتيا څرنګه ده.
استجواب بايد په ځانګړو اشخاصو د شخصي ادعا درلودونكې نه وي.
هغه غړى چې غواړي د استجواب وړانديزئې خپل پړاوونه تير كړي،د استجواب وړانديز د جرګې رئيس ته وړاندې كوي او هغه د نوموړې استجواب په هكله حكومت ته خبر وركوي.
ليكل شوې استجواب د مشرانوجرګي په رسمي خپرونه كې خپريږي او د وزير ځواب داستجواب له خپراوي څخه وروسته ديوي مياشتي په موده كي ، خپريږي.
د وزير له خوا ليكل شوي ځوابونه تر څو چې غونډې ته وړاندې شوي نه وي پټ ساتل كيږي
اود مطبوعاتوپه واك كې نه وركول كيږي.
سلمه ماده : استجواب او پوښتنې د لاندې شرايطو پر بنسټ تر سره كيږي.
۱ . پوښتنه اواستجواب بايد لنډه ،څرګنده اوپه موضوع پوري تړلې وي
۲ . پوښتنه اواستجواب بايد دپيغور ،توراودرواغو څخه ډكه نه وي اوله سپكو لقبونو څخه بايد ډډه وشي.
۳ . له رسمي پوښتنو اواستجواب څخه پرته هيڅوك نشي كولاى چي ديو چا د شخصي څانګړتياوو او كړنو په هكله پوښتني وكړي.
۴ . پوښتنه اواستجواب بايد د فرضي موضوعاتو پر بنسټ نه وي .
یو سلویومه ماده : وزير يا د حكومت استازى چې غونډې ته راغوښتل شوى وي د استجواب يا د پوښتنو په پاى كې كولاى شي د خپلې خوښې او د جرګې د رئيس او يا هم د كميسيون د رئيس په اجازه تر پايه په غونډه كې ګډون وكړي.
شپا ړ لسم څپركى
د بحثونو راپور
یوسلو دوهمه ماده : داساسي قانون د ارزښتونو سره سم دمشرانوجرګي غونډې ښكاره دي اود هغو بحثونو راپور چې د جرګي په عمومي غونډوكې ترسره كيږي په پوره اوسمه توګه وركول كيږي اودجرګي په رسمي خپرونه كې ، دهغو غونډود راپورڅخه پرته(استثنآ)چې دشورا دتصميم پربنسټ پټي وي،خپريږي.
رسمي خپرونه د جرګي اجنډا ،د كميسيونونو راپورونه او د مشرانوجرګي اړوند پارلماني فعاليتونه خپروي.
د جرګې رئيس د دې راپورونو د څارنې مسئوليت په غاړه لري.
اولسم څپركى
شكايتونه اوعريضې
یوسلو دریمه ماده : شكايتونه او را رسيدلې عريضې د عرايضو د ادارې له خوا اخيستل كيږي او وروسته له ثبت څخه د كتنې لپاره اړوند كميسيون ته استول كيږي.
كميسيون كولاى شي شكايتونه او عريضې د نافذو قوانينو په چوكاټ كې د لازمواجرآتو لپاره اړونده مرجع ته وسپاري او يا هم د حكومت مسؤل او واك لرونكى كس ددې اصولو د احكامو سره سم غونډې ته راوغواړي.
یوسلو څلورمه ماده :كميسيون دعريضو او شكايتونو د كتنې په موخه له حالاتو سره سم د غور او كتنې كميټه جوړوي.
یوسلو پنځمه ماده : هركله چې شكايت يا عريضه ستونزه رفع كړي او يا هم شكايت كوونكي ته خپل حق ورسيږي دا بهير د جرګې په رسمي خپرونه اونوروخپرونو كې خپريږي.
اتلسم څپركى
جلا (متفرقه) حكمونه
۱) د غونډوتالار
یوسلوشپږ مه ماده :د جرګې دعمومي غونډوتالاريوازې د غونډود دايرولو لپاره كارول كيږي ، مګر په هغو استثنايي حالاتو كې چې جرګه بل ډول پريكړه وكړي.
۲) پاڼي او ريكارډونه
یوسلواومه ماده :ټولې پاڼې او ريكارډونه چې دجرګي په فعاليتونو پورې اړه ولري دساتنې اوخونديتوب لپاره ارشيف ته ليږدول كيږي .
۳) رسمي مهر
یوسلو اتمه ماده : جرګه خپله ځانګړې نښه او ټاپه (مهر) تصويبوي.
نولسم څپركى
وروستني(نهايي) حكمونه
یوسلو نهمه ماده : تقنيني فرمانونه په ولسي جرګې كي ترڅيړني وروسته مشرانوجرګي ته سپارل كيږي، مشرانوجرګه دغه اسناد د قواعدو سره سم تر غور اوكتني لاندي نيسي.
د دولت بوديجه او د حكومت پرمختيايي پروګرامونه د اساسي قانون د (98) مادي سره سم لمړي مشرانوجرګي ته د پړاوونو د تيرولو لپاره وړاندي كيږي.
یوسلو نهمه ماده : د مشرانوجرگی بوديجه د جرګې د رئيس له خوا د حكومت په سلا ترتيبيږي او د جرګې له تصويب څخه وروسته د دولت د بوديجې د يوې برخې په توګه شميرل كيږي.
يو سلو لسمه ماده : دا اصول د تصويب دنيټې څخه وروسته نافذ او د مشرانوجرگي په رسمي خپرونه كې خپريږي.
ومن الله توفیق
14/11/1386
